Ὑπῆρχαν 40 γυναῖκες μαθηματικοὶ στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα – Γιατί δὲν τὶς γνωρίζουμε; Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ὑπατία, ὁ Εὐάγγελος Σπανδάγος, μαθηματικός, ἔχει ἐντοπίσει 40 γυναῖκες μαθηματικοὺς ποὺ ἔζησαν στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα
Ἐνῷ ἡ Αἴθρα ἀπὸ τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα εἶναι κυρίως γνωστὴ ὡς ἡ μητέρα τοῦ Θησέα, λίγοι γνωρίζουν ὅτι ἦταν ἐπίσης δασκάλα λογιστικῆς. Ὁμοίως, ἡ Θεανώ, σύντροφος τοῦ διάσημου μαθηματικοῦ Πυθαγόρα, πιστώνεται ὅτι συνέβαλε στὴ θεωρία τῆς χρυσῆς τομῆς. Αὐτὰ εἶναι μόνο δύο παραδείγματα ἀπὸ τὶς 40 λιγότερο γνωστὲς ἀρχαῖες Ἑλληνίδες γυναῖκες μαθηματικοὺς πού, παρὰ τὴ συμβολή τους στὴν ἐπιστήμη, εἶχαν ξεχαστεῖ στὴν ἱστορία γιὰ 31 αἰῶνες. Ἡ ἀναβίωση καὶ ἡ ἀναγνώρισή τους στὸν ἐπιστημονικὸ κόσμο εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἔρευνας ποὺ διεξήγαγε ὁ μαθηματικὸς καὶ συγγραφέας Εὐάγγελος Σπανδάγος, ὅπως ἀναφέρεται σὲ δημοσίευμα τῆς ἐφημερίδας Τὰ Νέα (30.10.2007).
Ὁ Εὐάγγελος Σπανδάγος ξεκίνησε αὐτὸ τὸ ταξίδι γιὰ νὰ ἀνακαλύψει ἐκ νέου τὶς Ἑλληνίδες γυναῖκες μαθηματικοὺς ἀπὸ τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα ὅταν ἕνας μαθητὴς τὸν ρώτησε ἂν ὑπάρχουν ἄλλες ἐκτὸς ἀπὸ τὴν Ὑπατία ποὺ ἀναφέρονται στὰ ἐγχειρίδια γεωμετρίας. Αὐτὸ τὸ τετραετὲς ἐρευνητικὸ πρόγραμμα, ποὺ διεξήχθη μαζὶ μὲ τὴν κόρη του Ρούλα, ἡ ὁποία εἶναι ἐπίσης μαθηματικός, ὁδήγησε στὸν ἐντοπισμὸ αὐτῶν τῶν 40 γυναικῶν μαθηματικῶν ἀπὸ διάφορες περιοχὲς τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας. Οἱ περισσότερες ἀπὸ αὐτὲς εἶχαν λάβει ἐκπαίδευση πέραν τῶν βασικῶν γνώσεων, καὶ ὅσες συνδέονταν μὲ τὴν Πυθαγόρεια Σχολὴ ἀντιμετώπιζαν λιγότερα ἐμπόδια, καθὼς ὁ Πυθαγόρας δεχόταν γυναῖκες στὴ σχολή του. Εἶναι ἐνδιαφέρον ὅτι ὁρισμένες, ὅπως ἡ Λασθένια ἀπὸ τὴν Ἀρκαδία, μπορεῖ νὰ παρακολούθησαν τὴν Ἀκαδημία τοῦ Πλάτωνα μεταμφιεσμένες σὲ ἄνδρες λόγῳ τῶν περιορισμῶν ποὺ ἴσχυαν γιὰ τὶς γυναῖκες. Παραδόξως, πολὺ λίγες ἀπὸ αὐτὲς τὶς γυναῖκες ἦταν παντρεμένες καὶ εἶχαν παιδιά.
Ἡ ἐξερεύνηση ἀραβικῶν χειρογράφων ποὺ ἔχουν διατηρήσει ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ἔργα σὲ μετάφραση, ἰδίως ἐκείνων ποὺ χάθηκαν μὲ τὴ Βιβλιοθήκη της Ἀλεξάνδρειας, ὑπόσχεται πολλά.
13 γυναῖκες μαθηματικοὶ στὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα:
Ἡ Ὑπατία, γνωστὴ ὡς “γεωμετρική”, ἦταν ἡ πιὸ διάσημη μαθηματικὸς τῆς ἀρχαιότητας καὶ ἡ πρώτη γυναῖκα ἐπιστήμονας γιὰ τὴν ὁποία ὑπάρχει λεπτομερὴς καταγραφὴ τῆς ζωῆς της. Συνέβαλε σημαντικὰ στὰ μαθηματικά, τὴν ἀστρονομία καὶ τὴ μηχανική, ἀλλὰ βρῆκε φρικτὸ τέλος στὰ χέρια τῶν χριστιανῶν.
Ἡ Θεμιστοκλέα, γνωστὴ καὶ ὡς Ἀριστοκλέα ἢ Θεοκλέα τὸν 6ο αἰῶνα π.Χ., ἦταν δελφικὴ ἱέρεια ποὺ ἔπαιξε καθοριστικὸ ρόλο στὶς ἠθικὲς ἀρχὲς τοῦ Πυθαγόρα, καθὼς καὶ στὴν εἰσαγωγή του στὴν ἀριθμολογία καὶ τὴ γεωμετρία. Σύμφωνα μὲ τὸν Ἀριστόξενο, φιλόσοφο τοῦ 4ου αἰῶνα π.Χ., ἡ Θεμιστοκλέα δίδασκε μαθηματικὰ στοὺς ἐνδιαφερόμενους ἐπισκέπτες τῶν Δελφῶν. Ὁ θρῦλος λέει ὅτι στόλισε τὸ βωμὸ τοῦ Ἀπόλλωνα μὲ γεωμετρικὰ σχήματα καὶ οἱ γνώσεις καὶ ἡ σοφία της ἐντυπωσίασαν πολὺ τὸν Πυθαγόρα, ὁ ὁποῖος ἀργότερα δέχτηκε γυναῖκες στὴ σχολή του.
Ἡ Θεανώ του Κρότωνα, μαθηματικὸς τοῦ 6ου αἰῶνα π.Χ. καὶ ἀφοσιωμένη ὀπαδὸς τοῦ Πυθαγόρα, ἦταν κόρη τοῦ γιατροῦ Βροντίνου. Παντρεύτηκε τὸν Μύστη, ἕναν ἄνδρα 36 χρόνια μεγαλύτερό της, στὴ Σάμο, καὶ δίδαξε μαθηματικὰ στὰ σχολεῖα τῶν Πυθαγορείων τόσο στὴ Σάμο ὅσο καὶ στὸν Κρότωνα. Ἡ Θεανὼ διαδραμάτισε κεντρικὸ ρόλο στὴν πυθαγόρεια διδασκαλία σχετικὰ μὲ τὴ θεωρία τῶν ἀριθμῶν καὶ τῆς ἀποδίδεται ὅτι ἐπηρέασε τὴν πυθαγόρεια ἄποψη γιὰ τὴ “χρυσῆ τομή”. Τῆς ἀποδίδονται ἐπίσης διάφορες κοσμολογικὲς θεωρίες, ἐνῷ μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Πυθαγόρα ἀνέλαβε τὴν ἡγεσία τῆς διασκορπισμένης πυθαγόρειας κοινότητας. Μὲ τὴ βοήθεια τῶν θυγατέρων της (Δαμούς, Μυίας ἢ Μυρίας καὶ Ἀριγνώτης) , διέδωσε τὸ πυθαγόρειο σύστημα σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Αἴγυπτο. Ἡ Θεανὼ μὲ τὸν Πυθαγόρα ἀπέκτησαν, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς θυγατέρες καὶ δύο υἱούς, τὸν Τηλαύγη καὶ τὸν Μνήσαρχο. Ὁ φιλόσοφος Ἰάμβλιχος τὴ θεωροῦσε “μαθηματικὸ ἄξιο μνήμης μέσῳ τῆς ἐκπαίδευσης”.
Ἡ Αἴθρα, κόρη του Πιτθέα, ποὺ κυβέρνησε τὴν Τροιζήνα τὸν 10ο – 9ο αἰῶνα π.Χ., δὲν ἦταν γνωστὴ μόνο ὡς μητέρα τοῦ Θησέα. Εἶχε ἕναν πρόσθετο ρόλο ὡς δασκάλα ἀριθμητικῆς καὶ ὑπηρέτησε ὡς ἱέρεια, εἰσάγοντας πολύπλοκες ἀριθμητικὲς μεθόδους. Οἱ διδασκαλίες της βασίζονταν στὸ κρητομυκηναϊκὸ σύστημα ἀρίθμησης, τὸ ὁποῖο δὲν εἶχε τὴν ἔννοια τοῦ μηδενὸς καὶ διέθετε περίπλοκα ἀριθμητικὰ σύμβολα ποὺ ἀπαιτοῦσαν συχνὴ ἐπανάληψη.
Ἡ Φειδία, μιὰ ἄλλη μαθήτρια τῶν Πυθαγορείων ἀπὸ τὸν 6ο αἰῶνα π.Χ., ἦταν κόρη του Θεόφραστου τοῦ Κρότωνα καὶ ἀδελφή του Βύνδακου. Δίδασκε στὴ Σχολὴ τοῦ Κρότωνα καὶ ἀναγνωρίστηκε ἀπὸ τὸν Ρωμαῖο συγγραφέα Βοήθιο ὡς πηγὴ ἔμπνευσης γιὰ τὴν ἰσότητα ποὺ ὑπάρχει στὶς πυθαγόρειες τριάδες.
H Πολυγνώτη, μαθηματικὸς ἀπὸ τὸν 7ο ἕως τὸν 6ο αἰῶνα π.Χ., ἀναφέρεται ἀπὸ τὸν ἱστορικὸ Λόβων ὁ Ἀργεῖος ὡς σύντροφος καὶ μαθητήτρια τοῦ Θάλου. Διέθετε βαθιὰ γνώση διαφόρων γεωμετρικῶν θεωριῶν καὶ τῆς ἀποδίδεται, σύμφωνα μὲ τὴ μαρτυρία του Βιτρούβιου, ἡ ἁπλοποίηση τῶν ἀριθμητικῶν συμβόλων μέσῳ τῆς ἀκροφωνίας. Ἡ τεχνικὴ αὐτὴ συνέδεσε ἀλφαβητικὰ γράμματα μὲ τὰ ἀρχικὰ γράμματα τῶν ὀνομάτων τῶν ἀριθμῶν, ὅπως τὸ “Δ” γιὰ τὴ “ΔΕΚΑ”, ποὺ συμβολίζει τὸ 10, καὶ τὸ “Χ” γιὰ τὴν “ΧΙΛΙΑ”, ποὺ συμβολίζει τὸ 1000 κ.ε. Ἡ Πολυγνώτης σημειώνεται ἐπίσης ὅτι ἦταν ἡ πρώτη ποὺ διατύπωσε καὶ ἀπέδειξε τὴν πρότασ: “ΕΝ ΚΥΚΛΩ Ἡ ΕΝ ΤΩ ΗΜΙΚΥΚΛΙΩ ΓΩΝΙΑ ΟΡΘΗ ΕΣΤΙΝ”.
Ἡ Μέλισσα, μαθήτρια τοῦ Πυθαγόρα τὸν 6ο αἰῶνα π.Χ., ἀσχολήθηκε μὲ τὴ μελέτη τῶν κανονικῶν πολυγώνων. Ὁ Λόβων ὁ Ἀργεῖος ἀναφέρει ἕνα ἄγνωστο ἔργο τῆς μὲ τίτλο «Ὁ ΚΥΚΛΟΣ ΦΥΣΙΝ (ἡ Μελίσσα) ΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΟΜΕΝΩΝ ΠΟΛΥΓΩΝΩΝ ΑΠΑΝΤΩΝ ΕΣΤΙ.»
Ἡ Τίμιχα, ἡ σύζυγος τοῦ Μύλλιου ἀπὸ τὸν Κρότωνα τὸν 6ο αἰῶνα π.Χ., περιγράφεται ὡς Σπαρτιάτισσα γεννημένη στὸν Κρότωνα. Ἔγινε μέλος τῆς πυθαγόρειας κοινότητας σὲ νεαρὴ ἡλικία καὶ συνέγραψε μιὰ πραγματεία γιὰ τοὺς “φίλους ἀριθμούς”, ἡ ὁποία ἀναφέρεται ἀπὸ τὸν Ἰάμβλιχο. Μετὰ τὴν καταστροφὴ τῆς πυθαγόρειας σχολῆς ἀπὸ τοὺς δημοκρατικούς του Κρότωνα, ἡ Τίμιχα κατέφυγε στὶς Συρακοῦσες, ὅπου ὁ τύραννος Διονύσιος προσπάθησε νὰ τῆς ἀποσπάσει τὰ πυθαγόρεια μυστικά. Ἀρνήθηκε ἀποφασιστικὰ καὶ ἔφτασε στὸ σημεῖο νὰ κόψει τὴ γλῶσσα της μὲ τὰ δόντια της, φτύνοντάς την στὸ πρόσωπο τοῦ Διονύσιου, ὅπως καταγράφεται ἀπὸ τὸν Ἰππόβοτο καὶ τὸν Νεάνθη.
Ἡ Πτολεμαΐς, μιὰ νεοπυθαγόρεια φιλόσοφος, μουσικὸς καὶ μαθηματικὸς τοῦ 6ου αἰῶνα π.Χ., ἀναφέρεται ἀπὸ τὸν Πορφύριο στὸ ἔργο τοῦ “ΣΤΑ ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΤΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ”.
Ἡ Διοτίμα τῆς Μαντινείας, πυθαγόρεια δασκάλα τὸν 6ο-5ο αἰῶνα π.Χ., ἀναφέρεται στὸ “Συμπόσιο” τοῦ Πλάτωνα ὡς ἱέρεια μὲ γνώσεις στὴν πυθαγόρεια ἀριθμολογία καὶ γεωμετρία. Σύμφωνα μὲ τὸν Ξενοφῶντα, ἡ Διοτίμα γνώριζε καλὰ τὰ γεωμετρικὰ θεωρήματα.
Ἡ Βιτάλη, ἐπίσης γνωστὴ ὡς Βιτάλη ἢ Μπίσταλα, ἦταν μαθηματικὸς τὸν 6ο-5ο αἰῶνα π.Χ. Ἦταν κόρη του Δάμου καὶ ἐγγονὴ τοῦ Πυθαγόρα. Ἔμπειρη στὰ πυθαγόρεια μαθηματικά, ὁ Δάμος τῆς ἐμπιστεύτηκε τὰ φιλοσοφικὰ συγγράμματα τοῦ πατέρα της πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατό της.
Ἡ Περικτιονὴ ἀπὸ τὸν 5ο αἰῶνα π.Χ. ἦταν Πυθαγόρεια φιλόσοφος, συγγραφέας καὶ μαθηματικός. Ὁρισμένες πηγὲς τὴν ταυτίζουν μὲ τὴν Περικτιόνη, ἡ ὁποία ἦταν μητέρα τοῦ Πλάτωνα καὶ κόρη του Κρίτωνα. Ἡ Περικτιονὴ ἔπαιξε καθοριστικὸ ρόλο στὴν πρώιμη ἐπαφὴ τοῦ Πλάτωνα μὲ τὰ μαθηματικὰ καὶ τὴ φιλοσοφία. Ἂν καὶ στὰ ἔργα τοῦ Πλάτωνα δὲν τὴν ἀναφέρουν, μπορεῖ νὰ διατηροῦσε δυσαρέσκεια λόγῳ τοῦ γάμου της μὲ τὸν Πυρίλαμπο μετὰ τὸν θάνατο τοῦ πατέρα τοῦ Πλάτωνα, Ἀρίστωνα. Ὁ Στοβαῖος σημείωσε ὅτι ἡ Περικτιονὴ διέθετε ἐξειδίκευση στὴ γεωμετρία, τὴν ἀριθμητικὴ καὶ τὶς θεωρητικὲς καὶ ἐπιστημονικὲς πτυχὲς ποὺ σχετίζονται μὲ τοὺς θεούς.
Ἡ Λασθένια, μαθηματικὸς ἀπὸ τὴν Ἀρκαδία τὸν 4ο αἰῶνα π.Χ., μελέτησε τὰ ἔργα τοῦ Πλάτωνα καὶ ἐντάχθηκε στὴν Ἀκαδημία τοῦ Πλάτωνα γιὰ νὰ συνεχίσει τὶς σπουδές της στὰ μαθηματικὰ καὶ τὴ φιλοσοφία. Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Πλάτωνα, συνέχισε τὶς σπουδές της μὲ τὸν ἀνιψιό του, τὸν Σπεύσιππο, καὶ τελικὰ ἔγινε φιλόσοφος καὶ σύντροφος τοῦ Σπεύσιππου
Πυθαγόρειες Γυναῖκες
Τὸ ἔργο τοῦ Ἰάμβλιχου “Περὶ ΠΥΘΑΓΟΡΙΚΗΣ ΖΩΗΣ” τοῦ 6ου-5ου αἰῶνα π.Χ. διέσωσε τὰ ὀνόματα δεκαεπτὰ πυθαγόρειων γυναικῶν ποὺ διέπρεψαν στὴν πυθαγόρεια φιλοσοφία καὶ τὰ μαθηματικά. Ὁρισμένες ἀπὸ αὐτὲς τὶς γυναῖκες εἶναι ἡ Ρυντάκτωρ, ἡ Ὀκκέλω καὶ ἡ Ἐκκέλω (ἀδελφές), ἡ Χιλώνη, ἡ Κρατισικλέα, ἡ Λασκέναιος, ἡ Ἀμπροτέλεια, ἡ Ἐχεκράτεια, ἡ Θεανὼ (σύζυγος τοῦ Μεταπόντιου Βροντίνου), ἡ Τυρσίνη, ἡ Πισιρρόδη, ἡ Θεαδοῦσα, ἡ Βοιώ, ἡ Βαβέλικα, ἡ Κλειάχμα καὶ ἡ Νισθιαδοῦσα
- Τυρσηνίς, ἡ Συβαρίτις.
- Πεισιρρόδη ἡ Ταραντινίς.
- Θεαδοῦσα ἡ Λάκαινα.
- Ρυνδακώ, ἀδελφὴ Βυνδάκου.
- Ὀκκελὼ καὶ Ἐκκελὼ (ἀδελφὲς) ἀπὸ τὶς Λευκάνες.
- Χειλωνίς, κόρη Χείλωνος τοῦ Λακεδαιμονίου.
- Κρατησίκλεια, σύζυγος Κλεάνορος τοῦ Λακεδαιμονίου.
- Λασθένεια ἡ Ἀρκάς.
- Ἀβροτέλεια κόρη Ἀβροτέλους του Ταραντίνου.
- Ἐχεκράτεια ἡ Φλιασία.
- Θεανὼ γυναῖκα του Μεταποντίνου Βροντίνου. (Δὲν πρέπει νὰ συγχέεται μὲ τὴν Θεανὼ τὴν σύζυγο τοῦ Πυθαγόρου καὶ κόρη του Κροτωνιάτη Βροντίνου)
- Βοιὼ ἡ Ἀργεία
- Βαβέλυκα ἡ Ἀργεία.
- Κλεαίχμα ἀδελφὴ Αὐτοχαρίδα τοῦ Λάκωνος.
- Νισθαιαδοῦσα.
Πηγή: lavart.gr
