Αποφασιστικότητα για μια νέα παγκόσμια τάξη.. Η πρόσφατη σύνοδος κορυφής Brics στη ρωσική πόλη Καζάν ήταν λιγότερο αξιοσημείωτη για όσα συνέβησαν στη συνάντηση παρά για όσα συνέβησαν πριν, στο περιθώριο ή καθόλου. Μεταξύ των αξιοσημείωτων πραγμάτων που δεν συνέβησαν ήταν μια άλλη επέκταση της οργάνωσης.
Μετά την προσθήκη της Αιγύπτου, της Αιθιοπίας, του Ιράν και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) στη σύνοδο κορυφής Brics του 2023 στο Γιοχάνεσμπουργκ, η οποία σχεδόν διπλασίασε τον αριθμό των χωρών-μελών από τις αρχικές πέντε (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική), η περαιτέρω διεύρυνση έχει σταματήσει.
Η Αργεντινή, η οποία είχε επίσης προσκληθεί το 2023, αρνήθηκε να συμμετάσχει. Ούτε η Σαουδική Αραβία, μια άλλη προσκεκλημένη του 2023, δεν ανταποκρίθηκε στην προσφορά να γίνει μέλος. Ο ντε φάκτο κυβερνήτης της, ο διάδοχος του θρόνου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ήταν μεταξύ των αξιοσημείωτων απόντων στο Καζάν.
Και το Καζακστάν, ο μεγαλύτερος γείτονας της Ρωσίας στην Κεντρική Ασία, αποφάσισε να μην συμμετάσχει λίγο πριν από τη σύνοδο κορυφής. Αυτό προκάλεσε την οργή της Ρωσίας, με αποτέλεσμα την άμεση απαγόρευση των εισαγωγών μιας σειράς γεωργικών προϊόντων από το Καζακστάν ως αντίποινα.
Ένα εβδομαδιαίο email για Ευρωπαίους από Ευρωπαίους μελετητές
Ενώ οι προσκεκλημένοι έχουν αρνηθεί την ευκαιρία να συμμετάσχουν στο Brics, σε έναν μακρύ κατάλογο υποψηφίων δεν έχει προσφερθεί συμμετοχή. Σύμφωνα με δήλωση του προέδρου της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε μια συνάντηση ανώτατων αξιωματούχων ασφαλείας της Brics τον Σεπτέμβριο, 34 χώρες έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για στενότερες σχέσεις με την Brics σε κάποια μορφή.
Αυτό φαίνεται να είναι μια σημαντική αύξηση του ενδιαφέροντος για την ένταξη στο Brics σε σύγκριση με πριν από ένα χρόνο, όταν ο υπουργός Εξωτερικών της Νότιας Αφρικής, Naledi Pandor, απαριθμούσε 23 υποψηφίους πριν από τη σύνοδο κορυφής του 2023.
Αλλά το γεγονός ότι, έκτοτε, έχουν δοθεί μόνο έξι προσκλήσεις –και τέσσερις έγιναν αποδεκτές– δείχνει ότι η επίσημη διεύρυνση του οργανισμού, τουλάχιστον προς το παρόν, έχει παρεμποδιστεί από την αδυναμία των σημερινών μελών να σφυρηλατήσουν συναίνεση για τον επόμενο γύρο επέκτασης και την απροθυμία ορισμένων προσκεκλημένων να συνδεθούν με την οργάνωση.
Συναντήσεις στο περιθώριο
Η δήλωση της συνόδου κορυφής μπορεί να προσφέρει ελάχιστη ουσία. Υπήρξαν όμως αρκετές διμερείς συναντήσεις πριν και στο περιθώριο της συγκέντρωσης που είναι πιο ενδεικτικές της κατεύθυνσης του Μπρικς. Ίσως το πιο σημαντικό, ο πρωθυπουργός της Ινδίας, Ναρέντρα Μόντι, και ο πρόεδρος της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, είχαν την πρώτη τους πρόσωπο με πρόσωπο συζήτηση μετά από πέντε χρόνια.
Πρόκειται για μια αξιοσημείωτη αλλαγή από μόλις πριν από λίγους μήνες, όταν οι εντάσεις μεταξύ Νέου Δελχί και Πεκίνου ήταν αρκετά έντονες ώστε ο Μόντι να ακυρώσει τη συμμετοχή του στη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης στην Αστάνα του Καζακστάν. Ωστόσο, με μια συμφωνία που επιτεύχθηκε τώρα για τη μακροχρόνια συνοριακή διαμάχη των χωρών τους, τα δύο πολυπληθέστερα και, από πλευράς ΑΕΠ, οικονομικά πιο ισχυρά μέλη του Brics έχουν την ευκαιρία να ξαναχτίσουν τις οδυνηρές σχέσεις τους.
Η θέρμανση των σχέσεων μεταξύ Κίνας και Ινδίας θα μπορούσε να δημιουργήσει περισσότερη ώθηση στην Brics ώστε να υλοποιήσει τη φιλόδοξη ατζέντα της για την ανάπτυξη και τελικά την εφαρμογή ενός οράματος για μια νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Έννοια σε αυτό θα ήταν μια μετατόπιση της ηγεσίας του Brics από την Κίνα και τη Ρωσία στην Κίνα και την Ινδία, και μαζί με αυτήν, πιθανώς μια αλλαγή από μια αντιδυτική σε μια μη δυτική ατζέντα.
Αυτό είναι, φυσικά, κάτι που ασκεί τον Πούτιν. Αναγνώρισε το ίδιο όταν αναφέρθηκε στον παγκόσμιο νότο και την παγκόσμια ανατολή στις παρατηρήσεις του στην εναρκτήρια συνάντηση της συνόδου κορυφής. Τόνισε επίσης ότι είναι σημαντικό «να διατηρηθεί η ισορροπία και να διασφαλιστεί ότι η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών Brics δεν θα μειωθεί».
Στις δικές του διμερείς συναντήσεις πριν και κατά τη διάρκεια της συνόδου, ο Πούτιν οδήγησε στο συμπέρασμα ότι, παρά τις προσπάθειες της Δύσης, η Ρωσία απέχει πολύ από το να είναι απομονωμένη στην παγκόσμια σκηνή. Οι κατ’ ιδίαν συναντήσεις με τον Xi, τον Modi, τον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής, Cyril Ramaphosa, και τον πρόεδρο των ΗΑΕ, Mohammed bin Zayed Al Nahyan, έδωσαν στον Πούτιν την ευκαιρία να προωθήσει το δικό του όραμα για το Brics ως αντίστιξη στην υπό την ηγεσία των ΗΠΑ Δύση.
Αυτή μπορεί να είναι μια κοινή άποψη στην παγκόσμια ανατολή – Ρωσία, Κίνα και Ιράν, καθώς και μη μέλη του Bric, Βόρεια Κορέα, Κούβα και Βενεζουέλα. Αλλά πολλοί στον παγκόσμιο νότο –ιδιαίτερα η Ινδία και η Βραζιλία– είναι απίθανο να συμμετάσχουν πλήρως σε αυτήν την ατζέντα. Θα επικεντρωθούν στο να επωφεληθούν από τη συμμετοχή τους στα Brics όσο το δυνατόν περισσότερο, διατηρώντας παράλληλα στενούς δεσμούς με τη Δύση.
Έλλειψη συνεκτικής ατζέντας
Η Ινδία είναι ο πιο σημαντικός παίκτης στο Brics όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ ανατολής και δύσης. Το μέλος του ΝΑΤΟ η Τουρκία είναι το αντίστοιχο εξωτερικά. Ο πρόεδρος της χώρας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ταξίδεψε στο Καζάν και δεν απέφυγε μια ωριαία συνάντηση με τον «αγαπητό του φίλο» Πούτιν.
Η σχέση μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας είναι τεταμένη και πολύπλοκη σε ένα ευρύ φάσμα κρίσεων από τον Νότιο Καύκασο μέχρι τη Συρία, τη Λιβύη και το Σουδάν. Ωστόσο, στο ίσως το πιο διχαστικό ζήτημα από όλα, τη ρωσική επιθετικότητα προς την Ουκρανία, η Τουρκία διατηρεί σταθερά ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τη Ρωσία και παραμένει η μόνη δύναμη του ΝΑΤΟ που μπορεί να το κάνει.
Το γεγονός ότι υπήρξε σχετικά μικρή δημόσια πίεση από επίσημες πηγές στη Δύση στον Ερντογάν να σταματήσει είναι πιθανώς μια αντανάκλαση ότι τέτοιοι δίαυλοι επικοινωνίας εξακολουθούν να εκτιμώνται στη Δύση. Αυτό, και η συνεχιζόμενη συνεργασία του ΝΑΤΟ με την Ινδία, δείχνουν μια στρατηγική αντιστάθμισης κινδύνου από τη Δύση. Η Ινδία συνεργάζεται με τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και την Ιαπωνία – τη λεγόμενη ομάδα εθνών Quad – για την ασφάλεια στον Ινδο-Ειρηνικό, και διατηρεί πολιτικό διάλογο με το ΝΑΤΟ από το 2019.
Η Τουρκία και η Ινδία μπορεί να μην βλέπουν τα μάτια με τα μάτια με τη Δύση σε όλα τα ζητήματα. Αλλά ούτε με το παγκόσμιο ανατολικό στρατόπεδο μέσα στο Μπρικς, και ειδικά όχι με τη Ρωσία. Αν μη τι άλλο, αυτό περιορίζει την ικανότητα των Brics να χαράξουν μια συνεκτική ατζέντα, να εμβαθύνουν την ολοκλήρωση και τελικά να δημιουργήσουν μια αξιόπιστη πρόκληση για την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
Ωστόσο, το να στηριχτούμε στην Ινδία και την Τουρκία για να κάνουν τις προσφορές της Δύσης για την υπονόμευση του Brics, δεν είναι μια αξιόπιστη μακροπρόθεσμη στρατηγική. Η Brics μπορεί να έχει επιτύχει ελάχιστα ως οργανισμός, αλλά η δήλωση της συνόδου κορυφής του Καζάν δείχνει ότι οι βασικοί της παίκτες συνεχίζουν να τρέφουν φιλοδοξίες για περισσότερα.
Ωστόσο, όπως υποδηλώνει η αδύναμη τάση επέκτασης του οργανισμού, υπάρχει επίσης μια εσωτερική μάχη στο Brics για τη μελλοντική του κατεύθυνση. Αυτό, με τη σειρά του, δημιουργεί χώρο και χρόνο για τη Δύση να ασκήσει πιο θετική και εποικοδομητική επιρροή στη συνεχιζόμενη διαδικασία αναμόρφωσης της διεθνούς τάξης.
Η παγκόσμια ανατολή μπορεί να είναι πέρα από τη λύτρωση, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει μια τεράστια ευκαιρία για εκ νέου δέσμευση με τον παγκόσμιο νότο.
Ο Stefan Wolff είναι καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Birmingham, Αγγλία, Ηνωμένο Βασίλειο. Πολιτικός επιστήμονας στο παρελθόν, ειδικεύεται στη διαχείριση των σύγχρονων προκλήσεων ασφάλειας, ειδικά στην πρόληψη και διευθέτηση εθνοτικών συγκρούσεων και εμφυλίων πολέμων, και στην ανασυγκρότηση μετά τη σύγκρουση, την οικοδόμηση της ειρήνης και την οικοδόμηση κράτους σε βαθιά διχασμένες και κατεστραμμένες από τον πόλεμο κοινωνίες.