Πως και γιατί επικράτησε ο χριστιανισμός; Πως ένα μικρό, περιθωριακό κίνημα στην Ιουδαία, εξελίχθηκε από τις αρχές του 4ου αιώνα σε θρησκεία και ιδεολογία, κατακτώντας δύση και ανατολή. Πως έγινε αυτό; Τις απαντήσεις δίνει ο συγγραφέας, διεθνολόγος και ιστορικός Σωτήριος Φ. Δρόκαλος. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική από αυτήν που παρουσιάζει η κάθε εκκλησία.
Ο χριστιανισμός εξαπλώθηκε γρήγορα, όταν επιλέχθηκε από την ανερχόμενη αριστοκρατία περιφερειακής καταγωγής, ως ιδεολογικό όπλο για την ανατροπή της παραδοσιακής αριστοκρατίας της αυτοκρατορίας, η οποία ήταν δεμένη με την Ελληνική ή Ρωμαϊκή κουλτούρα και την εθνική θρησκευτικότητα.
Οι αιώνες εδραίωσης του χριστιανικού, συνοδεύτηκαν με βία, αίμα και καταστροφή του μεγαλύτερου μέρος της αρχαίας Ελληνικής σκέψης και τέχνης.
Η γνώση μας για τον χριστιανισμό προέρχεται κυρίως μέσα από τα θρησκευτικά κείμενα και όχι ιστορικές πηγές γιατί έτσι το ήθελε η εκκλησία. Βλέπετε αυτό να αλλάζει; Υπάρχει περίπτωση να μπει η ιστορική γνώση δίπλα στα βιβλία των θρησκευτικών;
Στην Δύση αυτό έχει συμβεί εδώ και πολύ καιρό. Στην Ελλάδα εκτιμώ ότι δύσκολα θα συμβεί στο προβλεπόμενο μέλλον, γιατί η πολιτισμική επιρροή του χριστιανισμού είναι πάντα τεράστια, αφού ακόμη και τμήματα του πληθυσμού που υποτίθεται ότι έχουν κριτική στάση έναντι της εκκλησίας και της χριστιανικής θρησκείας, παραμένουν χριστιανορθόδοξα από πολιτισμικής άποψης.
Οι ίδιοι άνθρωποι που δηλώνουν αποστασιοποιημένοι από την εκκλησία και την πίστη παντρεύονται χριστιανικά, βαφτίζουν τα παιδιά τους, κηδεύονται χριστιανικά, εύχονται σε χριστιανικές ονομαστικές εορτές, κλπ. Η ισχύς μιας θρησκείας ή μιας ιδεολογίας σε μια κοινωνία δεν φαίνεται από τον αριθμό των συνειδητών πιστών της αλλά από το πόσο συμμετέχουν στις κοινωνικές και συμβολικές της εκδηλώσεις όσοι υποτίθεται ότι είναι αποστασιοποιημένοι ή άπιστοι.
Στην Ελλάδα η κοινωνική και πολιτισμική επιρροή του χριστιανισμού είναι πανίσχυρη και αποπνικτική, ασύγκριτα μεγαλύτερη από οποιαδήποτε δυτική χώρα. Έτσι, ενώ για παράδειγμα στην γειτονική Ιταλία βλέπουμε γυμνά αγάλματα αρχαίων θεών σε κεντρικές πλατείες εδώ και 5-6 αιώνες, κάτι τέτοιο παραμένει αδιανόητο στην Ελλάδα.
Πως ένα μικρό κίνημα – θρησκεία στην Ιουδαία, γιγαντώθηκε σε 2-3 αιώνες και εξαπλώθηκε στον τότε γνωστό κόσμο;
Ο χριστιανισμός δεν γιγαντώθηκε με φυσικό τρόπο, αλλά μόνο αφότου επελέγη κι επεβλήθη ως επίσημη κρατική ιδεολογία από τον αιμοσταγή αυτοκράτορα Κωνσταντίνο στις αρχές του 4ου αιώνα. Επομένως, η απάντηση στο πώς επικράτησε ο χριστιανισμός βρίσκεται κυρίως στο γιατί ο Ρωμαίος Κωνσταντίνος και οι επόμενοι Ρωμαίοι αυτοκράτορες έκαναν αυτήν την εβραϊκή αιρετική επιλογή και στο πώς κατάφεραν να την επιβάλλουν. Οι απαντήσεις που υπήρχαν μέχρι τώρα δεν μου φαίνονταν ικανοποιητικές.
Γιατί λοιπόν επικράτησε ο χριστιανισμός;
Επιγραμματικά, η θεωρία μου είναι ότι ο Χριστιανισμός επιλέχθηκε και χρησιμοποιήθηκε από μια ανερχόμενη αριστοκρατία περιφερειακής καταγωγής, ως ιδεολογικό όπλο για την ανατροπή της παραδοσιακής αριστοκρατίας της αυτοκρατορίας, η οποία ήταν δεμένη με την Ελληνική ή Ρωμαική κουλτούρα και την εθνική θρησκευτικότητα.
Η κρίσιμη εξέλιξη που τελικά επέφερε την επικράτηση του Χριστιανισμού και το τέλος του Ελληνορωμαϊκού πολιτισμού ήταν η αποστρατιωτικοποίηση του κέντρου της αυτοκρατορίας και το πέρασμα της στρατιωτικής ισχύος στα χέρια στρατιωτικών περιφερειακής ή βαρβαρικής καταγωγής, όπως ήταν και ο ίδιος ο Κωνσταντίνος.
Έτσι δημιουργήθηκε μια νέα αριστοκρατία, που είχε στα χέρια της τον στρατό αλλά όχι τον πλούτο, η οποία εντόπισε τον Χριστιανισμό ως ένα ιδανικό ιδεολογικό όπλο για να αντιπαρατεθεί στην παραδοσιακή εθνική αριστοκρατία και να αρπάξει την εξουσία και τον πλούτο της. Η χριστιανική θρησκεία, που εν τω μεταξύ είχε εμφανιστεί σε κάποιες ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, ήταν ιδανική γι’ αυτόν τον σκοπό, γιατί αποτελούσε ριζική άρνηση και εναντίωση στα Ελληνικά και Ρωμαϊκά πολιτισμικά στοιχεία, άρα στο πνευματικό και πολιτισμικό βάθρο όπου στερεωνόταν η εξουσία της παραδοσιακής ελίτ.
Σχέσεις Ρώμης και χριστιανισμού
Ένα από τα θεμέλια του μεγαλείου της Ρώμης ήταν ο κατά κανόνα ανοιχτός χαρακτήρας της αριστοκρατίας της, η οποία υιοθετούσε τα άξια πολιτισμικά στοιχεία των άλλων εθνών. Σε αυτά τα πλαίσια υπήρχε όχι απλώς μεγάλη ανεκτικότητα αλλά και συμμετοχή στις διάφορες θρησκευτικές παραδόσεις.
Οι σχέσεις της Ρώμης με τον χριστιανισμό έγιναν εχθρικές επειδή εκείνος δεν αυτοπαρουσιαζόταν απλώς σαν μία ακόμη θρησκεία, αλλά ως ριζική άρνηση και εναντίωση στους θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς της αυτοκρατορίας, όπως και στις παραδόσεις των εθνών της.
Είναι χαρακτηριστικό το ότι ο Έλληνας φιλόσοφος Κέλσος, στο βιβλίο του «Αληθής Λόγος», αφού επιτίθεται σφοδρότατα και με βαθιά περιφρόνηση στην χριστιανική διδασκαλία και στις χριστιανικές πεποιθήσεις, προτρέπει τους χριστιανούς όχι να τις εγκαταλείψουν αλλά απλώς να σεβαστούν το πρόσωπο του αυτοκράτορα, δηλαδή την νομιμότητα και την αρμονία μεταξύ των εθνών που εκείνος συμβόλιζε.
Οι χριστιανοί δεν τέθηκαν ποτέ υπό διωγμόν απλώς για τις πεποιθήσεις τους, όπως υποστηρίζει η χριστιανική προπαγάνδα, αλλά επειδή στρέφονταν ενάντια στο θεσμικό και νομικό πλαίσιο της αυτοκρατορίας.
Η εδραίωση του Χριστιανισμού από τον Μ. Κωνσταντίνο.
Ακόμη και οι πλέον χριστιανικές πηγές παραδέχονται ότι την στιγμή της ανόδου του αιμοσταγούς Κωνσταντίνου στον θρόνο οι χριστιανοί αντιστοιχούσαν το πολύ στο 10-12% του συνολικού πληθυσμού της αυτοκρατορίας, ενώ οι ιστορικοί χαμηλώνουν περισσότερο το ποσοστό, ακόμη και κάτω του 5%. Είναι δε βέβαιο ότι μέχρι και τα μέσα του 3ου αιώνα ο χριστιανισμός ήταν ένα τελείως περιθωριακό φαινόμενο και οι πιστοί του δεν ξεπερνούσαν το 1-2% των κατοίκων της αυτοκρατορίας.
Πέραν αυτών των στατιστικών δεδομένων, είναι σαφές ότι ο Κωνσταντίνος υπήρξε καταλυτικό στοιχείο της ανόδου του χριστιανισμού, από τις πολιτικές που άσκησε, πάντα υπέρ της χριστιανικής εκκλησίας και εναντίον των παγανιστικών θρησκειών, αλλά και από την κοσμοϊστορική και πολιτικά ιδιοφυή του επιλογή να ιδρύσει μια νέα αυτοκρατορική πρωτεύουσα, που θα ήταν εξαρχής χριστιανική.
Επιπλέον, διοργάνωσε και προήδρευσε της κομβικής Α’ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας το 325, όπου συγκροτήθηκε το επίσημο χριστιανικό δόγμα, μέσα από ένα συνονθύλευμα διαφορετικών πεποιθήσεων. Το αν όλα αυτά προήλθαν από την πίστη του αυτοκράτορα, από πολιτικό υπολογισμό ή από συνδυασμό τους, νομίζω ότι δεν έχει σημασία όσον αφορά το θέμα την εξέλιξη.
Ενώ αρχικά οι διαφορετικές θρησκείες συνυπήρχαν, τον 4ο και 5ο αιώνα οι χριστιανοί έγιναν βίαιοι κατά των άλλων θρησκειών. Ισχύει αυτό, όπως και το ότι κατέστρεψαν πολλά καλλιτεχνήματα του αρχαίου κόσμου.
Οι χριστιανοί ήταν επιθετικοί και εξαιρετικά βίαιοι ήδη από την αρχή, όχι μόνο από τον 4ο και 5ο αιώνα. Η βιαιότητα και το μίσος του χριστιανισμού για τον ελληνικό και εθνικό πολιτισμό δεν ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής των αυτοκρατόρων, αντίθετα, οι περιφερειακής καταγωγής αυτοκράτορες επέλεξαν τον χριστιανισμό ακριβώς επειδή ήταν εξαρχής τελείως εχθρικός προς τον κυρίαρχο πολιτισμό, πάνω στον οποίον εδραιωνόταν η κυριαρχία της παραδοσιακής αριστοκρατίας.
Απλώς μετά την υιοθέτησή του από την αυτοκρατορική εξουσία, ο χριστιανισμός μπόρεσε να ξεδιπλώσει τις προθέσεις του πολύ πιο εύκολα και ανοιχτά.
- Σχετικό άρθρο – ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟΔΕΚΑΤΙΣΑΝ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ.
Οι καταστροφές ναών, βιβλιοθηκών, χώρων λατρείας, φιλοσοφικών και ρητορικών σχολών είναι αμέτρητες.
Όπως η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, όπου έριξαν το βάρος στους Άραβες, την καταστροφή της κιβωτού της ανθρώπινης γνώσης. Ρωμαίοι στρατοκράτες και θρησκόληπτοι χριστιανοί καίνε τους παπύρους της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης του κόσμου.
Μύθοι και ιστορικές διαστρεβλώσεις που υπάρχουν ως σήμερα.
Το 295 π.κ.ε. ο επίγονος του Αλεξάνδρου, βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος Α’ ο Σωτήρ, έδωσε εντολή στον φιλόσοφο Δημήτριο τον Φαληρέα να ιδρύσει το πρώτο ολοκληρωμένο επιστημονικό ίδρυμα στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Φαληρέας , διαθέτοντας άφθονους πόρους από το βασιλικό ταμείο, ίδρυσε το περίφημο «Μουσείον». Ήταν ένα ινστιτούτο έρευνας που περιείχε εργαστήρια, επιστημονικές συσκευές, ζωολογικό κήπο (Παράδεισος ονομαζόταν), αστεροσκοπείο, αναγνωστήρια και βιβλιοθήκη. Η περίφημη λοιπόν βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η μεγαλύτερη και πληρέστερη του κόσμου, αυτή που περιείχε όλη την καταγεγραμμένη σοφία της ανθρωπότητας, ξεκίνησε ως τμήμα του Μουσείου.
Χιλιάδες σελίδες έχουν γραφτεί για την λειτουργία αυτής της βιβλιοθήκης, για την οργάνωση της, για τον αριθμό των παπύρων που είχε στα χιλιάδες ράφια της και για τα θεμιτά ή αθέμιτα μέσα που χρησιμοποιούσαν οι μανιακοί με την γνώση Πτολεμαίοι ώστε να την εμπλουτίσουν. Όλες οι πηγές επιμένουν ότι τέσσερις αιώνες αργότερα περιείχε 700.000 παπύρους, γι’ αυτό άλλωστε ο Πτολεμαίος Γ’ ο Ευεργέτης αναγκάστηκε να της χτίσει ένα δεύτερο πελώριο κτίριο, το Σεραπείον, ώστε να την αποσυμφορήσει.
Για πέντε ολόκληρους αιώνες, οι κορυφαίοι επιστήμονες και λόγιοι του κόσμου διέπρεψαν μέσα στις αίθουσες της, μελετώντας, ερευνώντας, γράφοντας και αντιγράφοντας, πάντα στα Ελληνικά που ήταν η γλώσσα της παγκόσμιας τότε επικοινωνίας.
Και μετά ήρθε το τέλος αυτού του θαύματος.
Είναι πια καιρός να ξεπεράσουμε τον μύθο που διέδωσαν στην Δύση οι σταυροφόροι, σύμφωνα με τον οποίον η βιβλιοθήκη κάηκε από τον Άραβα στρατηγό Αμρ Ιμπν Αλ-Ας, όταν τα φανατικά μουσουλμανικά του στίφη κατέλαβαν την Αίγυπτο. Ουδέν ψευδέστερον. Όταν οι Άραβες μπήκαν στην Αλεξάνδρεια το 642 μ.κ.ε. δεν υπήρχε ούτε πάπυρος να καταστρέψουν, ούτε οίκημα να κάψουν. Η περίφημη βιβλιοθήκη εξαφανίστηκε μετά από διαδοχικές καταστροφές που προκάλεσαν οι Λατίνοι, οι Ρωμαίοι δηλαδή, ενώ το τελειωτικό χτύπημα το έδωσαν οι φανατικοί χριστιανοί.
Το πρώτο μεγάλο μέρος της κύριας βιβλιοθήκης κάηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα το 47 π.κ.ε., φαινομενικά όχι επίτηδες αλλά από πυρκαγιά που ξεκίνησε από τον ανατολικό λιμένα κι έφθασε στα ανάκτορα. Ότι απόμεινε καταστράφηκε δυο φορές από τον Καρακάλλα (211 κ 213 μ.κ.ε), μετά από τον Βαλεριανό (253 μ.κ.ε.) και τέλος τον Αυρηλιανό (273 μ.κ.ε). Είχε μεσολαβήσει κι ένα καταστροφικό πέρασμα της Ζηνοβίας, βασίλισσας της Παλμύρας (269 μ.κ.ε.). Παρά ταύτα, στο δεύτερο κτίριο, το Σεραπείον, είχαν συγκεντρωθεί όλα τα απομεινάρια των καταστροφών και η βιβλιοθήκη συνέχιζε να λειτουργεί.
Το 391 μ.κ.ε. όμως, δόθηκε το τελειωτικό χτύπημα από τους Βυζαντινούς και τους ντόπιους φανατικούς χριστιανούς. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α’, με διάταγμα που εξέδωσε εκείνη την χρονιά, διέταξε το κλείσιμο όλων των ειδωλολατρικών ναών. Η βιβλιοθήκη ήταν μέσα στο ευρύτερο συγκρότημα του ναού του Σέραπι. Ένας μανιασμένος όχλος φανατικών χριστιανών, παπάδων και καλόγερων, με επικεφαλής τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόφιλο, πολιόρκησε το συγκρότημα του αρχαίου ναού και το κατέλαβε.
- Δημοφιλές – ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ: ΔΥΟ ΞΕΝΟΙ
Ο ναός, η βιβλιοθήκη, τα έργα τέχνης και ότι άλλο υπήρχε, κάηκε υπό τις ψαλμωδίες και τις κατάρες των χριστιανών.
Ο λόφος της Ρακώτιδας όπου είχε χτιστεί το συγκρότημα, κυριολεκτικά ξυρίστηκε από τον όχλο για να μην υπάρχει τίποτα που να θυμίζει την “διαβολική” του ύπαρξη.
Το δράμα ήταν πως σ’ αυτή τη τελευταία καταστροφή, δεν κάηκε μόνο ότι είχε απομείνει από την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, αλλά και ολόκληρη η βιβλιοθήκη της Περγάμου.
Η Πέργαμος στους Ελληνιστικούς χρόνους ήταν η μεγάλη αντίπαλος της Αλεξάνδρειας στην συγκέντρωση βιβλίων, αλλά ο Μάρκος Αντώνιος είχε αρπάξει τους 200.000 κυλίνδρους της και τους είχε μεταφέρει στην Αλεξάνδρεια για να τους κάνει δώρο στην αγαπημένη του Κλεοπάτρα. Οι λατίνοι λοιπόν και οι φανατικοί χριστιανοί, όχι μόνο έκαψαν και τις δύο αρχαιότερες βιβλιοθήκες μαζί, αλλά αργότερα κατηγόρησαν και τους Άραβες ότι έκαναν αυτό το έγκλημα. Είδατε πως γράφεται η ιστορία; Το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας σκέψης και τέχνης καταστράφηκε από τους χριστιανούς και όσα έχουμε στα χέρια μας ως κλασσικές σπουδές και ως αρχαία τέχνη είναι σε απομεινάρια και ερείπια.
Όσο για την Αλεξάνδρεια, το πιο διάσημο κτίσμα που καταστράφηκε από τον χριστιανικό όχλο ήταν το Σεράπειο, στα τέλη του 4ου αιώνα, όπου στεγαζόταν και μια πολύ μεγάλη βιβλιοθήκη.
Λίγο αργότερα, το 415 μ.κ.ε. διαπράχθηκε επίσης στην Αλεξάνδρεια και η φρικτή δολοφονία της φιλοσόφου Υπατίας με εντολή του πατριάρχη Κυρίλλου, τον οποίο η εκκλησία εορτάζει σαν άγιο ακόμη και σήμερα, όπως και πάμπολλους άλλους τρομοκράτες και συμμορίτες εκείνης της εποχής.
Ομοιότητες με την εξάπλωση κι επιβολή του Ισλάμ.
Ο μουσουλμανισμός δηλώνει ότι συνιστά την ολοκλήρωση της θείας αποκάλυψης μετά την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και αποδέχεται τον Μωυσή, τον Ιησού κλπ ως προφήτες. Αντιλαμβάνεται δηλαδή τον εαυτό του ως συνέχεια της εβραϊκής και της χριστιανικής θρησκείας. Γι’ αυτό και στο Ισλάμ υπάρχει ανοχή προς τους λεγόμενους «λαούς της Βίβλου» αλλά όχι προς τους παγανιστές και τους άθεους, οι οποίοι θεωρείται ότι πρέπει να εξοντωθούν.
Οι Βυζαντινοί για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούσαν το Ισλάμ ως χριστιανική αίρεση, όχι ως ξεχωριστή θρησκεία.
Συνεπώς η θρησκευτική συγγένεια ανάμεσα στους μουσουλμάνους και τους χριστιανούς είναι σαφής και βεβαίως η αναλογία στις πεποιθήσεις δεν θα μπορούσε παρά να μεταφραστεί σε αναλογία και στις συμπεριφορές. Και οι δύο θρησκείες είναι οικουμενικές και εσχατολογικές και εξαπλώθηκαν ασκώντας βία σε βάρος των εθνικών παραδόσεων, τις οποίες και οι δύο καταδικάζουν σαν «ειδωλολατρικές», «δαιμονολατρικές» και γενικώς εχθρικές προς τον θεό. Όχι απλά σαν λανθασμένες διαφορετικές προσεγγίσεις του θείου, αλλά σαν εχθρικές προς τον θεό πλάνες που πρέπει να εξαλειφθούν.
Ταχύτερη φαίνεται ότι ήταν η εξάπλωση του χριστιανισμού στην Ανατολή (Μικρά Ασία).
Ναι, η αρχική εξάπλωση του χριστιανισμού πραγματοποιήθηκε σχεδόν αποκλειστικά στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας. Ο χριστιανισμός αποτελεί μία από τις ιστορικές εκδηλώσεις μιας πολύ παλαιάς ανατολικής θρησκευτικής παράδοσης, που εμφανίζεται ήδη από την τρίτη χιλιετία προ κοινής εποχής, επιβεβαιωμένα αρχαιολογικά ως ενοθεϊσμός στην Έβλα της σημερινής Συρίας, αργότερα στην περίπτωση του Φαραώ Ακενατών στην Αίγυπτο και τελικά συστηματοποιείται ως δυϊστικός εσχατολογικός μονοθεϊσμός με τον ζωροαστρισμό, την θρησκεία της Περσικής Αυτοκρατορίας.
Εκεί έχουμε ήδη όλα τα βασικά νοητικά σχήματα που αργότερα θα εμφανιστούν ως βιβλικός μονοθεϊσμός, αλλά και ως κατ’ εξοχήν χριστιανικά στοιχεία, όπως η αναμονή της τελικής επικράτησης του καλού έναντι του κακού και η ανάσταση νεκρών. Επίσης, η Περσική Αυτοκρατορία είναι η πρώτη που δικαιολόγησε την επέκτασή της ιδεολογικά ως διάδοση του λόγου του Θεού και προεργασία για τον ερχομό της βασιλείας των ουρανών. Είχε δηλαδή θεοκρατική χροιά η κουλτούρα και η επέκτασή της, κάτι που δεν συνέβη βεβαίως ποτέ με τους Έλληνες και τους Ρωμαίους.
Οι μελετητές δείχνουν να εγκλωβίζονται στο προφανές, δηλαδή στην άμεση γενεαλογική αναφορά του χριστιανισμού στον Ιουδαϊσμό, παραβλέποντας ότι ο Ιουδαϊσμός παραμένει πάντα θρησκεία ενός συγκεκριμένου έθνους, ενώ το βασικό χαρακτηριστικό του χριστιανισμού και αργότερα του ισλάμ είναι ο ζωροαστρικής προέλευσης εσχατολογικός οικουμενισμός, από τον οποίο προκύπτει και η έμφυτη επιθετικότητά τους εναντίον των «απίστων». Αμφότερες οι θρησκείες απορρέουν από την μιαρή “Mystery Mabylon” κι έχουν μόνο κι έναν σκοπό, την φροντίδα του γήινου κοπαδιού. Παρουσιάζονται κάτω από διάφορους τίτλους και τελετουργικά αλλά η πηγή τους είναι μία και κοινή και το Αφεντικό Ένα.
Μέχρι και το τέλος του 4ου αιώνα, 60 χρόνια μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου, παρά τα διατάγματα του καθεστώτος της Κωνσταντινούπολης -μεταξύ των οποίων η κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων το 393 από τον Θεοδόσιο- η Ελλάδα και η Ιταλία παρέμεναν σχεδόν αμιγώς παγανιστικές. Μόνο μετά τη μάχη του Φρίγδου το 394 ανάμεσα στα χριστιανικά στρατεύματα της Κωνσταντινούπολης και τα εθνικά της Ρώμης και την καταστροφική εισβολή των εκχριστιανισμένων και συνεργαζόμενων με την Κωνσταντινούπολη Γότθων του Αλάριχου στην Ελλάδα το επόμενο έτος, μπορούμε να πούμε ότι άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τον εκχριστιανισμό του παραδοσιακού αυτοκρατορικού κέντρου. Πάντα με εξαναγκασμό και συστηματική χρήση βίας, λεηλασίες και καταστροφές, σε μια διαδικασία που κράτησε χοντρικά μέχρι τον 6ο αιώνα.
Μετά την απόλυτη επικράτηση του Χριστιανισμού, υπήρχαν μη Χριστιανοί στο Βυζάντιο και μέχρι ποια εποχή; Ποια ήταν η στάση του κράτους απέναντι τους;
Πάντα υπήρχαν μη Χριστιανοί και μάλιστα εθνικοί στο Βυζάντιο, όπως και οπουδήποτε. Η στάση του καθεστώτος της Κωνσταντινούπολης ήταν σταθερά εχθρική και καταπιεστική και πρέπει να τονιστεί ότι δεν στρεφόταν ενάντια απλώς σε φτωχές λαϊκές μάζες ή αγροτικούς πληθυσμούς, αλλά και στους πλέον μορφωμένους, ευκατάστατους και ευυπόληπτους κατοίκους ακόμη και της ίδιας της Κωνσταντινούπολης, όταν ήταν ελληνίζοντες.
Ο όρος «Έλλην» στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, εκτός ως ένα βαθμό από την τελευταία φάση της, δήλωνε κατά κανόνα τον «ειδωλολάτρη», τον εχθρό του Θεού που πρέπει να εξοντωθεί. Η δε μελέτη της ελληνικής γραμματείας ήταν αποδεκτή μόνο από αισθητικής, γλωσσικής άποψης, αποστεωμένη από το νοηματικό της περιεχόμενο – ουσιαστικά το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το εκπαιδευτικό σύστημα της σύγχρονης Ελλάδας, το μόνο στην Δυτική Ευρώπη που διαχρονικά δεν διδάσκει την Ελληνική και ευρωπαϊκή φιλοσοφία ως εγκύκλιο μάθημα.
Έτσι, τον 9ο αιώνα έχουμε τον διαβόητο αυτοκρατορικό προσηλυτιστή Νίκωνα τον Μετανοείτε, που στάλθηκε στην Ελλάδα από την Κωνσταντινούπολη με ομάδες συμμοριτών για να εξοντώσει τους επιμένοντες εθνικούς Έλληνες, όπως και εθνικούς Σλάβους και Εβραίους που είχαν εγκατασταθεί στη χώρα. Παρόλα αυτά, ακόμα και στον 13ο αιώνα έχουμε την περίπτωση του Λέοντα Σγουρού, άρχοντα της Πελοποννήσου, που ήταν εθνικός και επαναστάτησε ενάντια στην Κωνσταντινούπολη και τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ’.
Και βέβαια, στο λυκόφως του Βυζαντίου υπάρχει ο εθνικός και πλατωνικός φιλόσοφος Πλήθων Γεμιστός, και ο κύκλος των μαθητών του. Ο σημαντικότερος εξ αυτών, ο Βασίλειος Βησσαρίων, μεταφέρθηκε όπως και αρκετοί άλλοι στην Ιταλία, όπου έγινε καρδινάλιος της Καθολικής Εκκλησίας και παρολίγον πάπας το 1455, και διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην προώθηση της ελληνικής γλώσσας και φιλοσοφίας στην αναγεννησιακή Ιταλία και Δύση.
- Σχετικό – ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ. ΜΙΑ ΚΟΝΤΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΕΝΟΣ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΜΕΝΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.
Πως φτάσαμε στους σκοτεινούς αιώνες και την Ιερά Εξέταση;
Στο συγκεκριμένο σημείο ίσως θα σας εκπλήξω, γιατί η άποψή μου είναι ότι η Ιερά Εξέταση έχει αδικηθεί ιστορικά, όπως άλλωστε και οι Σταυροφορίες. Θα έλεγα μάλιστα ότι ο ίδιος ο Χριστιανισμός έχει φροντίσει γι’ αυτό, σίγουρα δε η Ορθόδοξη Εκκλησία. Έχει κατασκευαστεί ένα σχήμα κατά το οποίο το πρόβλημα του Χριστιανισμού είναι απλώς κάποιες παρεκτροπές του, κάποιες υποτίθεται ακραίες εκδηλώσεις του στην πορεία της ιστορίας, ενώ στην ουσία του αποτέλεσε τάχα κάτι θετικό.
Έτσι, ο μέσος λεγόμενος «προοδευτικός» ή «άθεος», παρέα με τον χριστιανορθόδοξο, αναγνωρίζει σαν άσχημη πλευρά του χριστιανισμού την Ιερά Εξέταση και τις Σταυροφορίες, και δεν βλέπει τις πολύ χειρότερες όψεις της χριστιανικής ιστορίας, που βρίσκονται στα αρχικά στάδιά της, και συνεπώς στις ίδιες τις θεμελιώδεις χριστιανικές πεποιθήσεις για την ζωή και τον κόσμο. Αντίθετα, φαινόμενα όπως η Ιερά Εξέταση και οι Σταυροφορίες ιστορικά αποτελούν εκδηλώσεις της αποδυνάμωσης του αυθεντικού, σκοταδιστικού και καταστροφικού χριστιανισμού.
Οι μεν σταυροφορίες υπήρξαν ουσιαστικά μια αντεπίθεση, μια περιπέτεια που σήμανε την επιστροφή της Δύσης στο προσκήνιο μετά από μισή χιλιετία αραβικού ιμπεριαλισμού και δυτικής πολιτισμικής υπανάπτυξης και κλειστότητας. Η δε Ιερά Εξέταση ήταν η απεγνωσμένη αντίδραση των πιο σκληροπυρηνικών τμημάτων της Καθολικής Εκκλησίας στην Αναγέννηση, καθώς η τελευταία διαπότιζε και την ίδια την ανώτατη καθολική ιεραρχία – ανέφερα προηγουμένως και το παράδειγμα του Βησσαρίωνα.
Πρέπει επιπλέον να σημειωθεί ότι, όχι σπάνια, η Ιερά Εξέταση διέσωζε ανθρώπους από την μανία του θρησκόληπτου χριστιανικού λαϊκού όχλου, δίνοντάς τους τουλάχιστον την δυνατότητα να δικαστούν, και να σώσουν την ζωή τους αποδεχόμενοι την «αμαρτία» τους και ζητώντας συγχώρεση. Τα δύο ιστορικά φαινόμενα σχετίζονται λοιπόν αντικειμενικά με το ξεπέρασμα της απόλυτης χριστιανικής πνευματικής κυριαρχίας στην Δύση, και με την επιστροφή ελληνικών και ρωμαϊκών παγανιστικών μοτίβων στην σκέψη, στην τέχνη, στο ηρωικό και περιπετειώδες πνεύμα. Στην ορθόδοξη Ανατολή δεν υπήρξε Ιερά Εξέταση γιατί πολύ απλά δεν υπήρξε μέχρι και σήμερα Αναγέννηση, δηλαδή σοβαρή αμφισβήτηση της χριστιανικής πνευματικής και πολιτισμικής κυριαρχίας.
Η εξάπλωση του χριστιανισμού στις άλλες ηπείρους ήταν βίαιη;
Βεβαίως, οπουδήποτε εξαπλώθηκε και τελικά επικράτησε ο χριστιανισμός, το πέτυχε με χρήση μαζικής βίας, σωματικής και πνευματικής, που συχνά είχε γενοκτονικά και εθνοκτονικά χαρακτηριστικά. Αυτή η πρακτική συνεχίστηκε μέχρι και σε πολύ πρόσφατες εποχές. Προ ημερών ανακαλύφθηκαν όπως θα ξέρετε στον Καναδά τα οστά 215 ιθαγενών παιδιών κοντά σε ένα σχολείο που είχε την αποστολή να τους εμφυσήσει τα χριστιανικά ιδεώδη και να τους ξεριζώσει την πατρογονική τους παράδοση από το μυαλό και την ψυχή.
Εκτιμάται ότι υπάρχουν θαμμένα ακόμα χιλιάδες, καθώς αυτού του είδους τα σχολεία λειτουργούσαν στον Καναδά από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και την δεκαετία του 1990 σε κάποιες περιπτώσεις. Από την άλλη πλευρά πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η εξαφάνιση των πολιτισμών της Αμερικανικής ηπείρου δεν αποτέλεσε κατά βάση μόνο αποτέλεσμα της δράσης των χριστιανών κονκισταδόρες, αλλά των μεταλλαγμένων ιών που είχαν δημιουργηθεί στην πορεία των χιλιετιών από την ποικιλία της ευρασιατικής πανίδας.
Οι κονκισταδόρες μετέφεραν μαζί τους ιούς που οι οργανισμοί των πληθυσμών της Ευρασίας είχαν συνηθίσει να αντιμετωπίζουν, όμως όχι τα ανοσοποιητικά συστήματα των ιθαγενών της Αμερικής, αφού δεν είχαν έρθει ποτέ σε επαφή μαζί τους, και ενώ βέβαια η επιστήμη των εμβολίων δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμη. Οφείλουμε να είμαστε δίκαιοι και να τονίσουμε ότι αντίθετα απ’ ό,τι ίσως λέγεται, για την εξαφάνιση των Ίνκας και των Αζτέκων δεν ευθύνεται κατά βάση ο χριστιανισμός ή η αποικιοκρατία, αλλά και η ευλογιά που οι χριστιανοί έφεραν.
Πώς οι χριστιανοί κατέστρεψαν τον αρχαίο κόσμο
Στην βυζαντινή εποχή, όταν ο ναός είχε μετατραπεί σε εκκλησία, δύο επίσκοποι —ο Μαρίνος και ο Θεοδόσιος— χάραξαν τα ονόματά τους στους μνημειώδεις κίονες του. Οι Οθωμανοί χρησιμοποιούσαν τον Παρθενώνα ως πυριτιδαποθήκη, εξ ου και η τοιχοποιία του – αποτέλεσμα επίθεσης των βενετικών δυνάμεων τον 17ο αιώνα. Τώρα η Catherine Nixey, μια δασκάλα κλασικών που έγινε συγγραφέας και δημοσιογράφος, μας ταξιδεύει σε προηγούμενες βεβηλώσεις, την καταστροφή των κορυφαίων έργων τέχνης της αρχαιότητας από χριστιανούς ζηλωτές (από τους Έλληνες ζηλωτές – θέρμη, πρόθυμος ανταγωνισμός) σε αυτό που αποκαλεί «The Darkening Age».
Χρησιμοποιώντας τον ακρωτηριασμό των προσώπων, των χεριών και των γεννητικών οργάνων στην διακόσμηση του Παρθενώνα ως μία από τις πολλές, αξέχαστα περιπτωσιολογικές μελέτες της, η Nixey επισημαίνει το θεμελιώδες σημείο ότι ενώ λέιωνοποιούμε την χριστιανική κουλτούρα για την διατήρηση έργων μάθησης, την χορηγία της εξαιρετικής τέχνης και την τήρηση ενός ήθους «αγάπα τον πλησίον σου», η πρώτη εκκλησία ήταν στην πραγματικότητα ένας δάσκαλος του αντιδιανοουισμού, της εικονομαχίας και της θνητής προκατάληψης. Αυτό είναι ένα απίστευτα παθιασμένο βιβλίο. Η Nixey είναι διαφανής σχετικά με την ιδιαιτερότητα του κινήτρου της. Κόρη μιας πρώην μοναχής και ενός πρώην μοναχού, πέρασε τα παιδικά της χρόνια γεμάτη σεβασμό για τα θαύματα του μεταπαγανιστικού χριστιανικού πολιτισμού. Όμως, ως μαθήτρια κλασικών, βρήκε την ζυγαριά – λες – να πέφτει από τα μάτια της. Φοράει την δίκαιη οργή της στο μανίκι της. Αυτή είναι η υποτροφία ως πολεμική.
Η Nixey γράφει μια καταιγίδα. Κάθε πρόταση είναι πλούσια, ανάγλυφη, υποβλητική, αισθητή. Χριστιανοί μοναχοί σε σιωπηρές εντολές συγκαλούσαν ειδωλολατρικά κείμενα από τα καταστήματα της βιβλιοθήκης με μια χειρονομία φιμωμένη. Η καταστροφή του ασυνήθιστου, λιβανιού ναού του Σέραπις στην Αλεξάνδρεια περιγράφεται με ενσυναίσθηση, χιλιάδες βιβλία από την βιβλιοθήκη της εξαφανίστηκαν και το γιγάντιο ξύλινο άγαλμα του Θεού του ναού διαμελίστηκε πριν καεί. Ένας ειδωλολάτρης αυτόπτης μάρτυρας, ο Ευνάπιος, παρατήρησε ότι ο μόνος αρχαίος θησαυρός που είχε απομείνει χωρίς λεηλασία από τον ναό ήταν …το πάτωμά του.
Οι χριστιανοί έγιναν γνωστοί ως εκείνοι «που κινούν αυτό που δεν πρέπει να μετακινηθεί». Η αξιέπαινη έκκληση τους στους μη έχοντες στο κάτω μέρος του σωρού, τόσο ελεύθεροι όσο και μη, σήμαινε ότι οι επίσκοποι είχαν έναν στρατό όχλου από ανεπτυγμένους, υπομορφωμένους νεαρούς άνδρες έτοιμους να απαλλάξουν τον κόσμο από την αμαρτία. Μπείτε στους προβολάνοι, άλλοτε σκλάβους και δολοφόνους, που έσφαξαν ζωντανή την πανέξυπνη Αλεξανδρινή μαθηματικό και φιλόσοφο Υπατία. Ή τους περιφρονημένους (τους οποίους φοβούνται ακόμη κι άλλοι χριστιανοί), οι οποίοι επινόησαν ένα είδος χημικού όπλου χρησιμοποιώντας καυστική σόδα και ξύδι, ώστε να μπορούν να κάνουν επιθέσεις με οξύ σε ιερείς που δεν συμμερίζονταν τις πεποιθήσεις τους.
Η συζήτηση —φιλοσοφικά και φυσιολογικά— μας κάνει ανθρώπους, ενώ το δόγμα καυτηριάζει τις δυνατότητές μας ως είδος. Μέσω της ανταλλαγής νέων ιδεών οι αρχαίοι αναγνώρισαν το άτομο, μέτρησαν την περιφέρεια της γης, αντιλήφθηκαν τα περιβαλλοντικά οφέλη της χορτοφαγίας.
Βεβαίως, οι χριστιανοί δεν θα είχαν το μονοπώλιο της ορθοδοξίας ή, μάλιστα, της καταστολής: Η ιστορία του αρχαίου κόσμου συνήθως προκαλεί ανάγνωση που ταράζει το στομάχι. Και οι ειδωλολάτρες φιλόσοφοι που πέταξαν μπροστά στην θρησκευτική συναίνεση κινδύνευαν να διωχθούν.
Αλλά οι χριστιανοί φετιχοποίησαν το δόγμα. Το 386 μ.κ.ε. ψηφίστηκε ένας νόμος που δήλωνε ότι όσοι «διαφωνούν με την θρησκεία, θα πληρώσουν με την ζωή και το αίμα τους». Τα βιβλία τα έκαιγαν συστηματικά. Οι δογματικές απόψεις ενός από τους πιο διάσημους πατέρες των πρώτων εκκλησιών, του “αγίου” Ιωάννη του Χρυσοστόμου αναφέρθηκαν με ενθουσιασμό στην ναζιστική Γερμανία 1.500 χρόνια μετά το θάνατό του: «Η συναγωγή είναι ένα άντρο ληστών και ένα κατάλυμα για άγρια θηρία, κατοικία δαιμόνων».
Οι ενέργειες ήταν ακραίες γιατί ο παγανισμός δεν θεωρούνταν απλώς ένα ψυχολογικό αλλά και ένα σωματικό μίασμα. Ο χριστιανισμός εμφανίστηκε σε έναν πλανήτη που ήταν, για τουλάχιστον 70.000 χρόνια, ανιμιστής. (Το να ρωτούσαμε τις γυναίκες και τους άνδρες της αρχαιότητας αν πίστευαν σε πνεύματα, νύμφες, τζιν θα ήταν τόσο περίεργο όσο να τους ρωτούσαμε αν πίστευαν στην θάλασσα.) Αλλά για τους χριστιανούς, η τροφή που παρήγαγαν οι ειδωλολάτρες, το νερό του λουτρού που έπλεναν, θεωρήθηκε ότι είχε μολυνθεί από δαίμονες. Λέγεται ότι η ρύπανση εισχωρούσε στους πνεύμονες των περαστικών κατά την διάρκεια της θυσίας ζώων. Και από την στιγμή που ο χριστιανισμός υποστηρίχθηκε από την Ρώμη, έναν από τους πιο μιλιταριστικούς πολιτισμούς που γνώρισε ο κόσμος, οι φιλοσοφικές συζητήσεις για την φύση του καλού και του κακού έγιναν πολεμικές οδηγίες για εκκαθαρίσεις και παπάδες.
Ωστόσο, σε αντίθεση με την Nixey, δεν υπήρξε πλήρης αλλά μάλλον μερική καταστροφή του κλασικού κόσμου. Οι έντονες συζητήσεις στους βυζαντινούς πολιτισμούς σχετικά με το εάν, για παράδειγμα, τα μαγικά κείμενα ήταν δαιμονικά υποδηλώνουν ότι αυτά τα έργα συνέχισαν να έχουν επιρροή στην χριστιανική Ευρώπη. Η υλική κουλτούρα της εποχής προσδίδει επίσης μια απόχρωση στην ιστορία της Nixey: Τα ασημικά και οι υπηρεσίες εστίασης στο Βυζάντιο ήταν περήφανα διακοσμημένα με εικόνες της «Ιλιάδας» και της «Οδύσσειας». Και ενώ το 90% όλης της αρχαίας λογοτεχνίας έχει χαθεί, ο παγανισμός εξακολουθούσε να έχει θέση στους δρόμους.
Στην Κωνσταντινούπολη, την πνευματική έδρα του Ανατολικού χριστιανικού κόσμου, η εκκλησία του έβδομου αιώνα προσπαθούσε ακόμη μανιωδώς να απαγορεύσει τις βακχικές γιορτές που νομιμοποιούσαν την σταυροφορία, την μάσκα και την βακχική λατρεία. Διάβασα αυτό το βιβλίο εντοπίζοντας το ιστορικό αποτύπωμα της βακχικής λατρείας. Στο μικροσκοπικό Ελληνικό νησί της Σκύρου, άνδρες και παιδιά, ακόμη και σήμερα, ντύνονται μισοί άνθρωποι, μισοί ζώο, φορούν μάσκες κατσίκας και χορεύουν και πίνουν τις ημέρες των γιορτών του Βάκχου προς τιμήν του πνεύματος του Θεού. Φαίνεται ότι “off the record” υπήρχε και συνέχεια περισσότερη από ό,τι θα ήθελαν να παραδεχτούν οι χριστιανικές αρχές.
Όμως, οι φασαρίες και οι εξοργιστικές αφηγήσεις για φρικιαστικά μαρτύρια και διώξεις από ειδωλολάτρες ήταν αυτό που η εκκλησία επέλεξε προπαγανδιστικά να διατηρήσει και να προωθήσει. Η χριστιανική κυριαρχία στα ακαδημαϊκά ιδρύματα και τα αρχεία μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα εξασφάλισε μια μεσσιανική κλίση για την δυτική εκπαίδευση (παρά το γεγονός ότι πολλοί ειδωλολάτρες διανοούμενοι απαξιώνονταν για τον άχαρο, μη γραμματικό χαρακτήρα των πρώιμων χριστιανικών έργων όπως τα Ευαγγέλια). Όπως λέει η Nixey, ο θρίαμβος του χριστιανισμού προανήγγειλε την υποταγή του άλλου.
Και έτσι ανοίγει το βιβλίο της με μια δυναμική περιγραφή μαυροφορεμένων ζηλωτών πριν από 16 αιώνες που πήγαν με σιδερένιες ράβδους στο όμορφο άγαλμα της Αθηνάς στο ιερό της Παλμύρας, που βρίσκεται στην σύγχρονη Συρία. Οι διανοούμενοι στην Αντιόχεια (στην αρχαία Συρία) βασανίστηκαν και αποκεφαλίστηκαν, όπως και τα αγάλματα γύρω τους. Ο πρώιμος μεσαιωνικός συγγραφέας γνωστός ως Ψευδο-Ιερώνυμος έγραψε για τους χριστιανούς εξτρεμιστές: «Επειδή αγαπούν το όνομα μάρτυρας και επειδή επιθυμούν τον ανθρώπινο έπαινο περισσότερο από την θεϊκή φιλανθρωπία, αυτοκτονούν». Θα είχε βρει συγκλονιστική οικειότητα στις ειδήσεις του 21ου αιώνα.
Η Nixey κλείνει το βιβλίο της με την περιγραφή μιας άλλης Αθηνάς, στην πόλη με το όνομά της, που αποκεφαλίστηκε γύρω στο 529 μ.κ.ε. το μολυσμένο σώμα της που χρησιμοποιήθηκε ως σκαλοπάτι σε αυτό που κάποτε ήταν μια παγκοσμίου φήμης φιλοσοφική σχολή. Η Αθηνά ήταν η Θεά της Σοφίας. Οι λέξεις «σοφία» και «ιστορικός» έχουν έναν κοινό πρόγονο, μια λέξη που σημαίνει να βλέπεις τα πράγματα καθαρά.
Η Νίξεϊ παραδίδει με τα μάτια της ορθάνοιχτα, σε μια προσπάθεια να φέρει φως και ζέστη στην θλιβερή ιστορία της πνευματικής μονοκαλλιέργειας και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας. Η συμπάθειά της, καταστροφικά, επιτακτικά, είναι προς τον Ρωμαίο ρήτορα Σύμμαχο: «Βλέπουμε τα ίδια αστέρια, τον ουρανό μοιράζονται όλοι, ο ίδιος κόσμος μας περιβάλλει. Τι σημασία έχει τι σοφία χρησιμοποιεί ένας άνθρωπος για να αναζητήσει την αλήθεια;»
Στα τελευταία χρόνια της Αυτοκρατορίας και στις πρώτες μέρες του χριστιανισμού, υπήρχαν μοναχοί που δεν πλύθηκαν από φόβο μήπως τους κυριεύσει ο πόθος βλέποντας το σώμα τους. Κάποιοι έκρυβαν την γύμνια τους με ρούχα υφασμένα από φύλλα φοίνικα. Ο ένας σχεδίασε ένα δερμάτινο κοστούμι που κάλυπτε και το κεφάλι του. Υπήρχαν τρύπες για το στόμα και την μύτη του, αλλά όχι, προφανώς, για τα μάτια του.
Υπήρχε ένας μοναχός που πέρασε τρία χρόνια με μια πέτρα στο στόμα για να του υπενθυμίσει να μην μιλάει. Ένας άλλος έκλαψε τόσο δυνατά, που τα δάκρυά του έσκαψαν μια κοιλότητα στο στήθος του. Υπήρχαν αυτοί που πήγαιναν στα τέσσερα. Ο “άγιος” Αντώνιος, ένας από τους ιδρυτές του μοναχισμού, επέλεξε να μετατρέψει το σπίτι του σε χοιροστάσιο. Ο “άγιος” Συμεών Στυλίτης στεκόταν σε μια κολόνα για 37 χρόνια μέχρι να σκάσουν τα πόδια του.
Τι να σχολιάσουμε από όλα αυτά; Πρώτον, ότι πρέπει να σκεφτείς δύο φορές πριν γίνεις μοναχός. Βεβαιωθείτε ότι γνωρίζετε σε τι βρίσκεστε. Δεύτερον, ότι ο χριστιανισμός είναι μια θεμελιωδώς μαζοχιστική θρησκεία. Και τρίτον, ότι τα αυτοτιμωρητικά χαρακτηριστικά του είναι ένα ιδιαίτερο προϊόν χρόνου και τόπου: όχι μόνο μια αντίδραση ενάντια στην ρωμαϊκή παρακμή, αλλά επίσης, όπως επισημαίνει η Catherine Nixey στο έξυπνο, συναρπαστικό βιβλίο της The Darkening Age, μια απάντηση στο τέλος των αυτοκρατορικών διώξεων. Η θεωρία λέει ότι, μετά την υιοθέτηση του χριστιανισμού από την Αυτοκρατορία, κάποιοι ένιωσαν νοσταλγία για τον ζωντανό φόβο του μαρτυρίου και αντιστάθμισαν μεταφορικά μαρτυρικά. Αυτή, λοιπόν, είναι η ουσία του ασκητισμού. Ήταν ένα σύνδρομο που ο “άγιος” Ιερώνυμος ονόμασε «λευκό μαρτύριο», για να το ξεχωρίσει από το κόκκινο είδος, που σε σκότωνε μπροστά σε ένα πλήθος που πληρώνει.
Σαν τοξικομανείς υπό καταδίωξη που λαχταρούν να επιστρέψουν στις παλιές καλές μέρες, όταν ο Νέρων θα μπορούσε να τους βάλει φωτιά, υπήρχαν και άγγελοι εκδίκησης. Όπως υποδηλώνει ο τίτλος του, το βιβλίο του Nixey παρουσιάζει την πρόοδο του χριστιανισμού ως θρίαμβο μόνο με την στρατιωτική έννοια μιας παρέλασης νίκης. Πολιτισμικά, ήταν γενοκτονία: ένα είδος αντιδιαφωτισμού, ένας σκοταδισμός, κατά τον οποίο, ενώ εξολόθρευαν τις παλιές θρησκείες, οι λυσσαλέοι ευαγγελιστές πραγματοποίησαν «την μεγαλύτερη καταστροφή της τέχνης που είχε δει ποτέ η ανθρώπινη ιστορία». Αυτή σίγουρα δεν είναι η ιστορία που μας κατηχούν στο Κυριακάτικο σχολείο. Οι αναγνώστες που μεγαλώνουν στην γαλακτώδη Αγγλικανική παράδοση θα εκπλαγούν όταν μάθουν για την αγριότητα των πρώιμων “αγίων” και των οπαδών τους που αιωρούνται με την βαριοπούλα.
Ακολουθούν ορισμένες σκοτεινές ημερομηνίες: 312, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος προσηλυτίζεται, αφού ο χριστιανισμός τον βοηθά να νικήσει τους εχθρούς του. 330, οι χριστιανοί αρχίζουν να βεβηλώνουν τους παγανιστικούς ναούς. 385, χριστιανοί λεηλατούν το ναό της Αθηνάς στην Παλμύρα, αποκεφαλίζοντας το άγαλμα της Θεάς. 392, ο Επίσκοπος Θεόφιλος καταστρέφει το ναό του Σέραπις στην Αλεξάνδρεια. 415, η Ελληνίδα μαθηματικός Υπατία δολοφονείται από χριστιανούς. 529, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγορεύει στους μη χριστιανούς να διδάσκουν. 529, η Ακαδημία στην Αθήνα κλείνει τις πόρτες της, ολοκληρώνοντας μια φιλοσοφική παράδοση 900 ετών.
Αυτό δίνει μια ιδέα για την αξία και την αρμοδιότητα του βιβλίου της Nixey.
Επισκεφτείτε τα Μάρμαρα του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο και θα δείτε ότι το ανατολικό αέτωμα είναι ιδιαίτερα κατεστραμμένο από χριστιανούς, μας λέει η συγγραφέας. Το μάρμαρο ήταν πιθανότατα λειασμένο και χρησιμοποιήθηκε για κονίαμα για την κατασκευή εκκλησιών. Το μεγαλύτερο επίτευγμα στην ελληνική τέχνη πνίγηκε σε τσιμέντο για χριστιανικές οικοδομικές εργασίες.
Κινδυνεύω, αν συνεχίσω, να συναντήσω ως λογοτεχνικό Θεόφιλο, τον κληρικό που σκουπίζει τους ναούς που ο Έντουαρντ Γκίμπον περιέγραψε ως «τον αιώνιο εχθρό της ειρήνης και της αρετής, έναν τολμηρό, κακό άνθρωπο, του οποίου τα χέρια ήταν εναλλάξ μολυσμένα με χρυσό και αίμα». Ή μήπως θα φαίνομαι σαν ένας από εκείνους τους θλιμμένους, θεότρελους άθλιους που στρίμωξαν την Υπατία, ένα σπαρακτικό πρώιμο παράδειγμα γυναίκας που σκοτώθηκε επειδή ήταν ελεύθερη, γυναίκα κι έξυπνη;
