Πώς μπορείτε να καταλάβετε ότι κάποιος λέει ψέματα… Το ψέμα χωρίζεται σε 2 κατηγορίες: το απλό ψεύδος και το κατά συνθήκην ψεύδος. Πόσοι όμως μπορούμε να αντιληφθούμε το ψέμα;
γράφει ο Καταχανάς (Γ. Μεταξάς)
Ελάχιστοι είναι οι άνθρωποι που γνωρίζουν το παρελθόν μου. Κι αυτοί, προσεκτικά επιλεγμένοι. Αυτοί οι άνθρωποι, γνωρίζουν ένα μυστικό μου που εν μέρει θα σας αποκαλύψω εδώ. Το μυστικό αυτό είναι πως όταν υπηρέτησα στον ελληνικό στρατό ως ΕΠΥ (Εθελοντής Πενταετούς Υποχρέωσης), το μεγαλύτερο κομμάτι το υπηρέτησα σε ειδική υπηρεσία του στρατού. Κάτι που δεν ήξεραν οι συνάδελφοί μου, αλλά ούτε κι οι διοικητές της μονάδος μου. Σε αυτήν την υπηρεσία, εκπαιδεύτηκα σε τεχνικές ανάκρισης, μέσα στις οποίες έμαθα να καταλαβαίνω όταν κάποιος λέει ψέματα.
Στην καθημερινότητά μου ωστόσο, έχω σταματήσει να εξασκώ αυτήν την πρακτική σε έναν σχετικά μεγάλο βαθμό. Κι αυτό γιατί προτιμώ ν’ αφήνω τους άλλους να νομίζουν ότι με εξαπάτησαν. Μερικές φορές, είναι και το συναίσθημα που τρέφεις για κάποιον άνθρωπο, που σε κάνει να εθελοτυφλείς. Το καλό που έχει προκύψει από αυτό, είναι ότι αυτοί που γνωρίζουν το παρελθόν μου, ξεχνάνε ότι μπορώ να εντοπίσω το ψέμα στα λόγια τους και στο σώμα τους κι έτσι έχω την απόλυτη γνώση του τι συμβαίνει και μάλιστα με την… «συγκατάθεσή» τους!
Αποφάσισα όμως σήμερα, να γράψω αυτό το άρθρο ώστε να βοηθήσω κι εσάς να καταλάβετε πότε κάποιος σας λέει ψέματα στην παρέα, στην εργασία σας, στην ερωτική σας σχέση, στις συναναστροφές σας και ακόμη και στην πολιτική. Ναι! Σωστά διαβάσατε! Όσο κι αν εκπαιδεύονται οι πολιτικοί για να λένε ψέματα, πάντα θα υπάρχουν εκείνα τα σημάδια που θα τους προδίδουν.
Δυστυχώς, δεν υπάρχει μία συγκεκριμένη οπτική προειδοποίηση για το αν κάποιος ψεύδεται. Ίσως γι’ αυτό κι ο Πινόκιο έχει γίνει η προσωποποίηση του ψέματος. Αυτή η οπτική αντιστοίχηση της μεγέθυνσης της μύτης κάθε φορά που λέει ψέματα, αντικατοπτρίζει την επιθυμία μας να υπήρχε κάτι αντίστοιχο στην πραγματικότητα ώστε να αντιλαμβανόμαστε ότι κάποιος μας λέει ψέματα. Ευτυχώς πάντως που δε μεγαλώνει η μύτη μας. Όπως λέει κι ο τηλεοπτικός Dr. House: «Όλοι λένε ψέματα» . Φανταστείτε λοιπόν έναν πλανήτη με 7 δισεκατομμύρια μύτες σε επιμήκυνση… Τραγικό…
Το ψέμα χωρίζεται σε 2 κατηγορίες. Το απλό ψεύδος και το κατά συνθήκην ψεύδος. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν υποκατηγορίες όπως θα δούμε. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ του απλού ψεύδους και του κατά συνθήκην ψεύδους; Η αιτία! Η αιτία του απλού ψεύδους είναι η προσπάθεια εξαπάτησης κάποιου για προσωπικό όφελος. Το κατά συνθήκην ψεύδος όμως αποτελεί την προσπάθεια εξαπάτησης κάποιου με ανιδιοτελή ελατήρια. Ας δούμε δύο παραδείγματα για να καταλάβουμε τη διαφορά.
Ας υποθέσουμε ότι εργάζομαι σε μία επιχείρηση, από το ταμείο της οποίας έχω κλέψει ένα ποσό. Όταν το αφεντικό με ρωτήσει αν ξέρω κάτι για το θέμα και του απαντήσω αρνητικά, τότε διαπράττω απλό ψεύδος, αφού προσπαθώ να εξαπατήσω το αφεντικό μου ώστε να καρπωθώ το ποσό και να την «βγάλω καθαρή» .
Τώρα, ας υποθέσουμε ότι είμαστε σε πόλεμο κι ο εχθρός με πιάνει αιχμάλωτο. Στην (όχι και τόσο ευχάριστη) ανάκριση, με ρωτάει να πω που βρίσκονται οι θέσεις της μονάδος μου. Όταν του απαντήσω κάποιες θέσεις πολύ μακρυά από εκεί που πραγματικά είναι, τότε διαπράττω κατά συνθήκην ψεύδος προκειμένου να σώσω τη μονάδα μου. Ο σκοπός της εξαπάτησης είναι ανιδιοτελής.
Εννοείται ότι δε συμβαίνει το ίδιο αν συλληφθώ ως μέλος εγκληματικής οργάνωσης και πω ψέμματα για το πού βρίσκονται τα υπόλοιπα μέλη. Εκεί ο σκοπός είναι καθαρά ιδιοτελής. Λέω ψέμματα για να μπορέσω μετά να πάρω το μερίδιό μου από τη λεία, αν πρόκειται για ληστεία, ή για να μη με σκοτώσουν οι άλλοι όταν μάθουν ότι τους «κάρφωσα» . Δηλαδή, επανερχόμαστε στο σκοπό που ανέφερα πιο πάνω.
Οι λόγοι που ωθούν κάποιον στο ψεύδος
Για να μπούμε στο κλίμα της κατανόησης του πότε κάποιος ψεύδεται, ας ρίξουμε μια ματιά στους λόγους που ωθούν κάποιον στο ψεύδος.
- Ψυχολογικοί – ψυχιατρικοί λόγοι. Αναφερόμαστε σε περιπτώσεις που κάποιος είναι αυτό που αποκαλούμε «παθολογικά ψεύτης» . Πρόκειται για μία περίπτωση που άπτεται ιατρικής παρέμβασης καθώς σπάνια υπάρχει στόχος πίσω από κάποιο ψέμα, αν και τις περισσότερες φορές υπάρχουν ναρκισιστικά κίνητρα. Σε αυτήν την κατηγορία, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, βρίσκονται οι χρήστες ναρκωτικών.
- Ιδιοτελείς λόγοι. Δηλαδή ψέματα που έχουν ως στόχο την προστασία του εαυτού μας, τη διατήρηση ή απόκτηση κάποιου όφελος ηθικού ή οικονομικού, την αποφυγή κακοποίησης, σύγκρουσης, τιμωρίας ή αρνητικών επιπτώσεων, το να έχουμε τον έλεγχο της κατεύθυνσης, της διάρκειας ή του τερματισμού μιας συνομιλίας, την προστασία ή ενίσχυση της αυτοεικόνας και της αυτό εκτίμησης κοκ.
- Συναδελφικοί λόγοι. Αναφερόμαστε σε λόγους που κάποιος ψεύδεται για να προστατέψει έναν συνάδελφο ή ένα φίλο. Οι λόγοι αυτοί, εμπεριέχουν την προστασία της εικόνας του συναδέλφου ή του φίλου, την προστασία της ψυχικής του υγείας (ανησυχία, ψυχικό τραύμα, φόβο, ντροπή κλπ), την προστασία της σχέσης του με τρίτους κοκ.
- Ερωτικοί λόγοι. Δηλαδή λόγοι που κάποιος ψεύδεται σε μία ε σχέση. Οι λόγοι αυτοί, έχουν να κάνουν με την αποφυγή επαναλαμβανόμενων επεισοδίων, την αποφυγή του τερματισμού της σχέσης, την υποχρεωτική αποδοχή μίας κατάστασης ή ενός γεγονότος, την αποφυγή της σύγκρουσης του ζευγαριού κοκ.
Η τελευταία περίπτωση, των ερωτικών λόγων δηλαδή, είναι κάπως πιο περίπλοκη, γιατί οι βαθύτεροι λόγοι είναι συχνά πιο δύσκολο να φανούν. Αν για παράδειγμα ένας από τους δύο απατά τον άλλον, οι λόγοι για να πει ψέματα (ότι δηλαδή δε συμβαίνει αυτό), είναι ποικίλοι. Μπορεί να το κάνει από εγωισμό, ή γιατί για κάποιους προσωπικούς λόγους δε θέλει να χωρίσει από την κανονική σχέση, ή για να μην προδώσει το «τρίτο μέρος» , ή γιατί θέλει να έχει τον απόλυτο έλεγχο και πολλά άλλα. Σε κάθε περίπτωση όμως, όλα συνιστούν εξαπάτηση για ιδιοτελείς σκοπούς.
Σημάδια ψεύδους – εξαπάτησης
Για να είμαι ειλικρινής, το να βάλουμε όλα τα σημάδια που υποδεικνύουν ότι κάποιος ψεύδεται, θα χρειαστούμε τουλάχιστον 12 με 13 άρθρα. Κι αυτό γιατί εκτός του ότι είναι πολλά, είναι και συνδυαστικά. Δηλαδή, κανένα από τα σημάδια δεν μπορεί να υποδείξει από μόνο του ότι κάποιος ψεύδεται. Πάντα λειτουργούν συνδυαστικά. Είναι σαν το φτέρνισμα για παράδειγμα. Αν κάποιος φτερνιστεί δε σημαίνει απαραίτητα ότι έχει κρυολόγημα. Για να πούμε ότι έχει κρυολόγημα, θα πρέπει να συνδυάζεται το φτέρνισμα με άλλα συμπτώματα, όπως ο πυρετός, ή ο βήχας, ή το συνάχι, ή ο πονόλαιμος και άλλα.
Γι’ αυτό πιο εύκολα αντιλαμβανόμαστε το ψέμα όταν έχουμε τον άλλο μπροστά μας όπου λειτουργούν τόσο τα ακουστικά ερεθίσματα όσο και τα οπτικά. Πιο δύσκολα όταν μιλάμε στο τηλέφωνο όπου υπάρχουν μόνο ακουστικά ερεθίσματα κι ακόμη πιο δύσκολα μέσω μηνυμάτων όπου δε λειτουργεί κανένα ερέθισμα. Για παράδειγμα, αν κάποιος μας πει με γραπτό μήνυμα ότι είναι άρρωστος, είναι πολύ αμφίβολο να καταφέρουμε να καταλάβουμε ότι λέει ψέματα. Αν μας το πει μέσω τηλεφώνου, είναι μεν δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο γιατί όσο και να προσποιηθεί κάποια στιγμή η αλλαγή της φωνής ή/και κάποιες άλλες λεπτομέρειες, θα τον προδώσει. Αν μας το πει μπροστά μας, είναι πανεύκολο να διακρίνουμε την εξαπάτηση, αφού θα βλέπουμε ταυτόχρονα αν υπάρχουν τα συμπτώματα της ασθένειας που ισχυρίζεται ότι έχει. Τέλος, αν το πρόσωπο που μας λέει ψέματα είναι γνωστό, τότε αρκεί ν’ ανατρέξουμε στις καθημερινές του συνήθειες, σε παρελθόντα λόγια και στην παρατήρηση της συμπεριφοράς, για να καταλάβουμε αν μας λέει ψέμματα ή όχι.
Προσωπικά, στις συναναστροφές μου και στις (αισθηματικές ή φιλικές) σχέσεις μου, ακολουθώ πάντα ένα μοτίβο παρακολούθησης συμπεριφοράς:
- Παρακολουθώ τον τρόπο συμπεριφοράς τους απέναντι σε τρίτους (συγγενείς, συνεργάτες, φίλες, φίλους και παιδιά – εάν είναι έγγαμοι ή διαζευγμένοι- και τον ευρύ κύκλο)
- Παρακολουθώ τον τρόπο αντίδρασης – συμπεριφοράς όταν μπροστά μου λένε ψέμματα σε τρίτους ώστε να δημιουργήσω μια εικόνα – πυξίδα
- Όταν κάποιος τρίτος μου πει ψέματα και το έχω καταλάβει, τότε ρωτάω (το φιλικό πρόσωπο ή τη σχέση μου) αν θα πρέπει να εμπιστευτώ αυτόν που μου είπε ψέματα. Εννοείται ότι ποτέ δεν αποκαλύπτω πως έχω καταλάβει το ψέμα. Για μένα είναι ένα τεστ εμπιστοσύνης για τα πρόσωπα που έχω δίπλα μου. Εάν καταλάβουν το ψέμα, τότε ή έχουν εξαιρετική αντίληψη ή είναι ψεύτες και νοιώθουν πότε κάποιος λέει ψέματα. Εάν δεν το καταλάβουν, ξέρω ότι δεν μπορώ να βασιστώ σ’ αυτούς.
- Επιτρέπω στον εαυτό μου να εξαπατηθώ από κάποιον, το γνωστοποιώ και παρακολουθώ αντιδράσεις ώστε να καταλάβω εάν υπήρχε συμμετοχή.
Αυτά και κάποια άλλα, είναι που μου επιτρέπουν να καταλαβαίνω το μέγεθος της καθαρότητας ενός ατόμου. Κι εδώ είναι το ενδιαφέρον! Έχω παρατηρήσει ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό οι άνθρωποι λένε ψέμματα:
- Στους γονείς, κατά 58%
- Στα αδέλφια, κατά 26%
- Στους συγγενείς, κατά 83%
- Στο στενό φιλικό περιβάλλον, κατά 12,6%
- Στο ευρύ φιλικό περιβάλλον, κατά 43%
Άφησα απ’ έξω τις ερωτικές σχέσεις γιατί εκεί όλα εξαρτώνται από το πόσο σοβαρή είναι μία σχέση. Αν βάλουμε ωστόσο τη σοβαρή σχέση, το ποσοστό είναι κυμαινόμενο από 11,3% έως 22,8% ανάλογα το φύλο και τις αιτίες. Μην ξεχνάμε άλλωστε πως «Είναι μια βασική αλήθεια της ανθρώπινης κατάστασης ότι όλοι λένε ψέματα. Η μόνη μεταβλητή είναι για το για τι. (το για ποιο θέμα δηλαδή)» (Dr. House). Κι αυτό είναι μία πραγματικότητα.
Ιδού μερικοί τρόποι αναγνώρισης ψέματος σε συνομιλία. (θυμίζω πώς κανένας από τους παρακάτω τρόπους αναγνώρισης δεν μπορεί αυτόνομα να θεωρηθεί ένδειξη ψεύδους καθώς θα πρέπει να τους δούμε συνδυαστικά) :
1. Αποφυγή απάντησης
Όταν κάποιος αποφεύγει να μας απαντήσει σε ένα ευθύ ερώτημα, είναι συνήθως ένδειξη ψεύδους. Για παράδειγμα, στην ερώτηση «πού ήσουν χθες βράδυ;» που αποτελεί ευθύ ερώτημα η αποφυγή απάντησης δείχνει ότι κάτι κρύβει.
2. Απάντηση χωρίς απάντηση
Αυτού του είδους η απάντηση, παρέχει στο άτομο την ευκαιρία να αποφύγει ή να σκεφτεί την όποια απάντηση. Για παράδειγμα, αν απαντήσει «Χαίρομαι που το ρωτάς αυτό…» ή «Ήξερα ότι θα με ρωτούσες κάτι τέτοιο…» ή «Να ένα εύστοχο ερώτημα…» κλπ, δείχνει ότι το άτομο καθυστερεί την απάντηση δίνοντας χρόνο στον εαυτό του να σκεφτεί τι θα πει.
3. Επανάληψη της ερώτησης
Αυτή είναι μία παρόμοια περίπτωση με την παραπάνω. Η επανάληψη της ερώτησης παρέχει στο άτομο την ευκαιρία να σκεφτεί να σκεφτεί την απάντησή του.
4. Διστακτικότητα στην απάντηση
Ο δισταγμός, δεν είναι πάντα ένδειξη ψεύδους. Για παράδειγμα αν ρωτήσετε έναν θυρωρό να σας πει πού βρίσκονται τα λογιστικά βιβλία της επιχείρησης και σας απαντήσει «Δεν είμαι σίγουρος ότι μπορώ να απαντήσω σε αυτό…» ο άνθρωπος λέει αλήθεια. Πού να ξέρει ο θυρωρός πού βάζει τα λογιστικά βιβλία ο λογιστής; Εάν όμως το ερώτημα αφορά κάτι προσωπικό, ο δισταγμός δείχνει ή ότι σκέφτεται τι να απαντήσει ή ότι δεν είναι σίγουρο το άτομο το πώς θα διαχειριστείτε εσείς την απάντηση. Εδώ χρειάζεται η εμπειρία για να δείτε τα υπόλοιπα «σημάδια» .
5. Άρνηση απάντησης
Εννοείται ότι εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με στρατιωτική ή αστυνομική ανάκριση ώστε να είναι «θεμιτή» η άρνηση. Στις επαγγελματικές, ή φιλικές, ή αισθηματικές σχέσεις όμως, η άρνηση απάντησης είναι σοβαρή ένδειξη εξαπάτησης.
6. Αποφυγή ρητής απάντησης
Εάν θέσουμε ένα ερώτημα στο οποίο οι μόνες δυνατές απαντήσεις είναι «ναι» ή «όχι» κι ο συνομιλητής μας δεν απαντήσει ρητά και κατηγορηματικά, τότε ή μας λέει ψέμματα ή ετοιμάζεται να πει ψέμματα. Για παράδειγμα, έχουμε δύο φίλους που υποτίθεται ότι πήγαν μαζί σε μία καφετέρια. Έχουμε μπροστά μας τον έναν από αυτούς (Α) και τον ρωτάμε για τον άλλο (Β) :
– Ήσουν μαζί με τον Β στην καφετέρια;
– Ναι!
– Ο Β ήταν συνέχεια μαζί σου;
– Δε θυμάμαι να έφυγε…
Αυτή η απάντηση δείχνει προσπάθεια εξαπάτησης. Ή ο Β έφυγε κι ο Α δε θέλει να το πει, ή ο Α έφυγε και δεν είναι σίγουρος για το τι έκανε ο φίλος του…
7. Ασυνέπεια εξιστόρησης
Κάποιες φορές, κατά τη διάρκεια που κάποιος μας εξιστορεί ένα γεγονός, όταν του κάνουμε διευκρινιστικές ερωτήσεις, οι απαντήσεις του αναιρούν κάτι που είπε πριν. Αυτό είναι σοβαρή ένδειξη εξαπάτησης. Το μυστικό εδώ, είναι να μη γίνει η διευκρινιστική ερώτηση άμεσα, αλλά μερικά δευτερόλεπτα αργότερα.
8. Υπερβολική υπεράσπιση
Αυτή συνήθως γίνεται από τρίτα πρόσωπα. Για παράδειγμα, σε μια ερωτική σχέση το ένα άτομο (Α) έχει υποψίες ότι το άλλο (Β) είναι… «άτακτο» . Ένα τρίτο πρόσωπο (Γ), πολύ φιλικό προς το Β αναλαμβάνει να «καθαρίσει» το «άτακτο» . Και συνήθως το Β απουσιάζει για λίγο. Αν το Α άτομο πει πως έχει υποψίες ότι το Β του λέει ψέμματα ή ότι το απατά και το Γ δώσει μία απάντηση του τύπου: «Ο/Η Β είναι το πιο αληθινό και τίμιο άτομο που γνώρισα στη ζωή μου…» , τότε κατά 99% λέει ψέμματα κι όντως το Β απατάει το Α.
9. Επιθετική συμπεριφορά
Όταν τα γεγονότα μιας κατάστασης ασκούν πίεση σε ένα άτομο, το άγχος μπορεί να το αναγκάσει να επιτεθεί. Συνήθως η λεκτική αντίδραση συνδυάζεται με άλλες συμπεριφορικές ενδείξεις εξαπάτησης. Έχω παρατηρήσει ότι η επιθετική αυτή συμπεριφορά εμφανίζεται κυρίως σε διευκρινιστικές ερωτήσεις κι ιδιαίτερα σ’ εκείνες που αμφισβητούν την ειλικρίνεια της αρχικής απάντησης. Για παράδειγμα αν ρωτήσουμε κάποιο άτομο που ήταν χθες βράδυ και μας πει μαζί με το φίλο του τάδε και μετά ρωτήσουμε «ήσουν σίγουρα με τον τάδε;» εάν λάβουμε επιθετική απάντηση, κατά πάσα πιθανότητα δεν ήταν μαζί του. Σε μία άλλη περίπτωση, αν ρωτήσουμε «πώς τα πέρασες εχθές στη γιορτή;» και λάβουμε μια λακωνική απάντηση τύπου «καλά» ,ακολουθεί η διευκρινιστική «καλά; μόνο αυτό;» ,και η ανταπάντηση είναι π.χ. «τι θες μωρέ; Είπαμε καλά…» ή κάτι ανάλογο, τότε ή δεν πήγε στη γιορτή αλλά αλλού, ή κάτι συνέβη στη γιορτή που θέλει να κρύψει, ή πέρασε «πολύ καλά» και δε θέλει να μας το πει.
10. Απάντηση με άσχετη ερώτηση
Αν ρωτάμε κάποιον κάτι κι αντί γι’ απάντηση λαμβάνουμε ερώτηση για κάτι άσχετο με τη συζήτηση, τότε το άτομο που ρωτάμε προσπαθεί είτε ν’ αλλάξει θέμα, είτε να μας αποπροσανατολίσει από τη συζήτηση. Σαφής ένδειξη εξαπάτησης ή αποφυγής απάντησης.
11. Περιττές λεπτομέρειες
Εδώ θέλει προσοχή! Κυρίως διότι οι φλύαροι άνθρωποι κι οι κουτσομπόληδες έχουν την τάση ν’ απαντάνε με περιττές λεπτομέρειες. Αυτό δε σημαίνει ότι λένε ψέματα. Για τους υπόλοιπους όμως, οι περιττές λεπτομέρειες είναι πιθανή ένδειξη ψεύδους. Αν για παράδειγμα ρωτήσουμε κάποιο άτομο αν είδε ένα άλλο σ’ ένα μπαράκι κι εκείνο αρχίσει «Εκεί ήταν! Φορούσε μαύρο παντελόνι, άσπρη μπλούζα, έπινε ουίσκι με πάγο…..» τότε μας δίνει λεπτομέρειες τις οποίες δε ζητήσαμε στο ερώτημα, άρα περιττές. Είναι μία πιθανή ένδειξη εξαπάτησης.
12. Παραπομπή σε προηγούμενη απάντηση
Αυτή είναι μία… «έξυπνη» προσπάθεια παραπλάνησης. Το άτομο μας παραπέμπει σε προηγούμενη απάντησή του για να απαντήσει σε τωρινή ερώτηση. Συνήθως αυτό δείχνει ότι προσπαθεί να παραμείνει στη γραμμή ψευδούς απάντησης και εκφράζεται ως «όπως είπα πριν…» . Σε αυτό το κομμάτι υπάρχει κι η παραπομπή σε προηγούμενη απάντηση άλλου κι εκφράζεται ως «Όπως είπε και ο τάδε όταν τον ρωτήσατε….» . Εάν το άτομο δεν ήταν παρών όταν εσείς ρωτούσατε αυτόν τον οποίο σας παραπέμπει, τότε πολύ πιθανόν να υπάρχει μεταξύ τους συνεννόηση για να υπάρχει κοινή γραμμή.
13. Μη κατανόηση της ερώτησης
Η έλλειψη κατανόησης μίας ερώτησης, μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: ή όντως δεν έχουμε εκφράσει σωστά το ερώτημα, ή προσπαθεί να κερδίσει χρόνο για να σκεφτεί μία απάντηση. Εάν είμαστε σίγουροι ότι το ερώτημα που θέσαμε ήταν σαφές και ξεκάθαρο, τότε μένει η δεύτερη περίπτωση. Η έλλειψη κατανόησης εκφράζεται με απαντήσεις του τύπου «δεν καταλαβαίνω τι θέλετε να πείτε με αυτό…» ή «δεν κατάλαβα την ερώτηση…» κλπ.
14. Παράπονα για το ερώτημα
Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι, που στην προσπάθειά τους να αποφύγουν ένα ερώτημα, αρχίζουν παράπονα του τύπου «γιατί ρωτάς εμένα;…» ή «Έλεος! Δεν καταλαβαίνω γιατί ασχολείστε όλοι με αυτό…» και άλλα παρόμοια. Κατά πάσα πιθανότητα, το άτομο προσπαθεί ν’ αποφύγει να πει κάποιο ψέμα ή έχει ήδη πει και προσπαθεί ν’ αποφύγει να τα κάνει μαντάρα.
15. Επιλεκτική μνήμη
Να μία ακόμη ενδιαφέρουσα περίπτωση. Οι απαντήσεις είναι του τύπου «Απ’ όσο θυμάμαι…» ή «Εξ όσων γνωρίζω…» κλπ. Το άτομο εδώ, ή όντως έχει ελάχιστη γνώση επί του θέματος που ερωτάται ή προσπαθεί να καλύψει τον εαυτό του. Έχει ενδιαφέρον, ειδικά στις ανακρίσεις της αστυνομίας μία τέτοιου είδους απάντηση, διότι μέρα ο ερωτώμενος εκ των υστέρων μπορεί να αρνηθεί ότι γνώριζε κάτι. Για παράδειγμα, ο ερωτώμενος λαμβάνει το εξής ερώτημα: «Πήγε η τάδε για ποτό με τη φίλη της;», εάν η απάντηση είναι «Απ’ όσο ξέρω, ναι» τότε κατά πάσα πιθανότητα δεν έχει ιδέα τι έκανε η τάδε, ή γνωρίζει και θέλει να έχει καλυμμένο τον εαυτό του σε περίπτωση που η αλήθεια αποκαλυφθεί.
Οπτικά σημάδια
Όπως προανέφερα, οι ενδείξεις ότι κάποιος ψεύδεται, είναι συνδυαστικές. Η λήψη μίας και μόνης ενδείξεως είναι πολύ πιθανό να μας οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα και ν’ αδικήσουμε το άλλο άτομο. Έτσι, θα ήταν καλό να λάβουμε υπ’ όψιν όχι μόνο τα ακουστικά ερεθίσματα που προανέφερα, αλλά και κάποια οπτικά. Αναφέρομαι σε αυτό που επιστημονικά αποκαλείται «γλώσσα του σώματος» . Αυτό οφείλεται στο ότι ο εγκέφαλος γνωρίζει την αλήθεια κι υποσυνείδητα αντιδρά στην εσφαλμένη πληροφορία με κινήσεις που υποδεικνύουν ότι κάτι δεν πάει καλά.
1. Οι κόρες των ματιών
Ο λαός μας λέει ότι τα μάτια λένε πάντα την αλήθεια. Αυτό ισχύει απόλυτα. Έτσι ένα από τα βασικά σημάδια εξαπάτησης είναι η διαστολή της κόρης του ματιού. Στην προσπάθειά μας να δώσουμε μία παραπλανητική απάντηση, οι κόρες των ματιών μας διαστέλλονται αποκαλύπτοντας την απόπειρα εξαπάτησης.
2. Περιπλανόμενο βλέμμα
Ο άνθρωπος που δεν έχει κάτι να κρύψει, θα κοιτάξει ευθεία στα μάτια μας. Αντίθετα, εκείνος που έχει κάτι να κρύψει, θ’ αποφύγει το βλέμμα μας με κάθε τρόπο. Είτε θα κοιτάξει κάτι πιο πέρα από εμάς, είτε τα χέρια του, είτε τα πόδια του, είτε τα πόδια μας, είτε κάποιον περαστικό κοκ. Αυτό γίνεται διότι προσπαθεί ν’ αποφύγει την άμεση επαφή.
Εδώ θα μου επιτρέψετε μια διευκρίνηση. Όταν υπηρετούσα στον Ελληνικό Στρατό, είχα έναν συνάδελφο ο οποίος είχε την τάση να κοιτάει ψηλά όποτε μιλούσε. Ο άνθρωπος δεν έλεγε ψέματα. Αυτό ήταν το… «τικ» του. Συνεπώς, εάν ο συνομιλητής σας έχει ένα παρόμοιο «τικ» δε σημαίνει ότι προσπαθεί να σας εξαπατήσει. Υπάρχουν άλλα σημάδια που μπορείτε να διακρίνετε.
Κάπου εδώ, θα μπορούσαμε να εντάξουμε και τα βλέφαρα. Όταν ένα άτομο ψεύδεται, τείνει ν’ ανοιγοκλείνει γρήγορα τα βλέφαρά του. Ωστόσο, υπάρχει κι άλλη μία κατηγορία ανθρώπων, οι οποίοι όταν ψεύδονται τείνουν να κρατούν τα μάτια τους ανοιχτά ανασηκώνοντας τα φρύδια προκειμένου να φανούν ειλικρινείς. Τέλος, η διάρκεια που κλείνουν τα βλέφαρα, αποκαλύπτει αυτόν που λέει ψέμματα. Το κανονικό ανοιγόκλειμα των βλεφάρων διαρκεί ελάχιστα milliseconds. Εάν ο συνομιλητής μας κλείνει τα βλέφαρά του για 1 με 2 δευτερόλεπτα την ώρα που μιλάει, είναι σοβαρή ένδειξη παραπλάνησης.
3. Πού κοιτούν τα μάτια…
Σε αυτήν την κατηγορία, υπάρχουν κάποιες υποκατηγορίες. Ο γενικός κανόνας είναι: «Αριστερά = Αλήθεια, Δεξιά = ψέμματα.
Οπότε, αν ρωτήσετε κάποιον για το τι είδε ή πού πήγε και στην προσπάθειά του να θυμηθεί τα μάτια του θα στραφούν πάνω αριστερά. Εάν όμως στραφούν πάνω και δεξιά, τότε αυτό που θ’ απαντήσει δεν είναι ειλικρινές.
Αν ρωτήσετε κάποιον για το τι άκουσε λ, τα μάτια του θα στραφούν προς το αριστερό του αυτί για να θυμηθεί τον ήχο που άκουσε, αλλά αν τα μάτια του στραφούν προς το δεξί του, είναι έτοιμος να να πει ψέματα.
Εάν η ερώτηση αφορά κάποια μυρωδιά, κάποιο άγγιγμα ή κάποια άλλη αίσθηση, τα μάτια θα στραφούν κάτω κι αριστερά. Εάν τα μάτια του μετατοπιστούν προς τα κάτω και δεξιά, τότε πρόκειται να πει ψέματα.
4. Τα χείλη
Πολλοί άνθρωποι, όταν λένε ψέματα έχουν την τάση να σφίγγουν τα χείλη τους σε μία υποσυνείδητη προσπάθεια να σταματήσουν το ψεύδος. Άλλοι πάλι, έχουν την τάση να έχουν το στόμα τους μισάνοιχτο σα να βρίσκονται σ’ ετοιμότητα να πουν κάτι παραπάνω.
5. Χέρια και πρόσωπο
Όταν ήμασταν παιδιά και κάναμε κάποια σκανταλιά ή λέγαμε κάποιο ψέμα, τότε αυτόματα το χέρι μας πήγαινε στο στόμα μας και το καλύπταμε με την παλάμη μας. Αυτή η κίνηση, καθώς μεγαλώναμε, έγινε πιο εκλεπτυσμένη. Έτσι, όταν ο συνομιλητής μας κατά τη διάρκεια που μας απαντάει κάτι μας λέει ψέματα, τότε αυτόματα το χέρι του θα προσπαθήσει να μιμηθεί εκείνη την παιδική κίνηση με τους εξής τρόπους: με τον δείκτη του χεριού του θα χαϊδέψει τη μύτη του, ή θα καλύψει με τον δείκτη τα χείλη του. Σε κάποιες περιπτώσεις, θα φαίνεται σα να έχει φαγούρα στη μύτη ή τα φρύδια. Οι άνθρωποι που έχουν μουστάκι, θα προσποιηθούν ότι το «χαϊδεύουν» ή το τακτοποιούν. Οι άνθρωποι με μούσι, θα ξεκινήσουν μία κίνηση με τον δείκτη και τον αντίχειρα κατά μήκος της γενειάδας τους ξεκινώντας από πάνω (μουστάκι) σα να την τακτοποιούν. Όλα αυτά, αποτελούν μια εκλεπτυσμένη εξέλιξη της κάλυψης του στόματος.
6. Αμυντική στάση
Από τα αρχαία χρόνια, η έκθεση του εμπρόσθιου μέρους του σώματος (στήθος – στομάχι) ήταν δείγμα ανδρείας, θάρρους κι ειλικρίνειας. Το ίδιο ισχύει και για τα ζώα. Για παράδειγμα, αν ένας σκύλος ξαπλώσει ανάσκελα αφήνοντας εκτεθειμένο το στήθος του, είναι σαφής ένδειξη ότι σας εμπιστεύεται. Ένας γορίλας θα κάνει επίδειξη στήθους για να τρομάξει τον αντίπαλο. Κάπως έτσι ισχύει και για τον άνθρωπο.
Εάν λοιπόν ο συνομιλητής μας είναι σε χαλαρή στάση και τα χέρια του σε σημείο που αφήνουν εκτεθειμένο το στήθος του, τότε μας μιλάει ειλικρινά. Αντίθετα, το να σταυρώσει τα χέρια στο στήθος, είναι μία αμυντική στάση η οποία θα πρέπει να μας «χτυπήσει καμπανάκι» για την ειλικρίνειά του. Μία παραλλαγή αυτής της κίνησης, είναι όταν το άτομο βάζει εμπόδιο αντικείμενα όπως την πλάτη μίας καρέκλας, ένα ποτήρι κοκ.
Μία ακόμη περίπτωση ένδειξης παραπλάνησης είναι όταν το άτομο κάθεται ακίνητο για αρκετά δευτερόλεπτα. Πρόκειται για μια συνειδητή προσπάθεια να μην κάνει κάποια κίνηση που θ’ αποκαλύψει το ψέμα του.
6. Τα πόδια
Τα πόδια αποτελούν μία ακόμη πιστοποίηση ειλικρίνειας ή ψεύδους. Η ένδειξη ότι ο συνομιλητής μας μάς λέει αλήθεια, τότε οι μύτες των ποδιών του κοιτάνε εμάς. Εάν όμως δεν υπάρχει ειλικρίνεια τότε υπάρχουν σημάδια ότι ανυπομονεί να φύγει από τη δύσκολη θέση. Μπορεί το ένα πόδι του να δείχνει αλλού, ή να είναι… «ανήσυχα» .
7. Το χαμόγελο
Το χαμόγελο λέει πολλά για έναν άνθρωπο. Το θέμα είναι να μπορεί κάποιος να διακρίνει εάν ένα χαμόγελο είναι αληθινό ή ψεύτικο. Ο καλύτερος τρόπος είναι τα μάτια. Όταν κάποιος χαμογελάει ειλικρινά, τότε στις άκρες των ματιών του σχηματίζονται «ρυτίδες» που οι ειδικοί της ομορφιάς αποκαλούν «το πόδι της χήνας» . Παράλληλα «χαμογελούν» και τα μάτια. Εάν δούμε ότι ο συνομιλητής μας χαμογελάει αλλά τα μάτια του παραμένουν ανέκφραστα και δε σχηματίζονται οι «ρυτίδες» στις άκρες των ματιών, τότε έχουμε μία ένδειξη ότι δεν είναι ειλικρινής μαζί μας.
8. Οι παλάμες
Οι παλάμες, είναι άλλη μία ένδειξη ειλικρίνειας ή ψεύδους. Ιδρωμένες παλάμες, συνήθως αποτελούν ένδειξη ψεύδους υπό την προϋπόθεση ότι ο συνομιλητής μας δε ζεσταίνεται λόγω καιρικών συνθηκών ή κλιματιστικού. Το σώμα μας αντιδρά στο ψεύδος όταν υπάρχει η αγωνία να μην καταλάβει ο άλλος το ψέμα, με ταχυπαλμία που κάνει το σώμα να ζεσταίνεται κι ως εκ τούτου επέρχεται κι η εφίδρωση.
Άλλο ένα σημάδι ειλικρίνειας είναι όταν ο συνομιλητής μας κάνει ήρεμες χειρονομίες επιδεικνύοντας τις παλάμες του. Αντιθέτως, όταν τις κρύβει ή όταν τις προβάλλει παρατεταμένα κι επιτιδευμένα τότε έχουμε ένα σημάδι παραπλάνησης. Επίσης, όταν κάποιος ψεύδεται, έχει την τάση να κάνει πολλές χειρονομίες και σε κάποιες να χρησιμοποιεί τον δείκτη για να δείξει κάτι απροσδιόριστο.
Κατακλείδα
Τόσο η γλώσσα του σώματος, όσο και οι υπόλοιπες ενδείξεις που είδαμε, πιστοποιούν εάν κάποιο άτομο είναι ειλικρινές ή όχι. Κι αυτό, γιατί πάντα ο εγκέφαλος ξέρει την αλήθεια κι επιθυμεί να την προβάλλει. Οι παραπάνω ενδείξεις, αλλά και μερικές ακόμη που δεν έχω καταγράψει στο παρόν άρθρο, έχουν γίνει αντικείμενο επιστημονικής μελέτης και η γνώση τους εφαρμόζεται στο έπακρο στις τεχνικές ανάκρισης των Σωμάτων Ασφαλείας και του Στρατού. Οι αντιφάσεις, ο τρόπος έκφρασης κι η γλώσσα του σώματος χρησιμοποιούνται για να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Ωστόσο οι ηθοποιοί κι οι πολιτικοί εκπαιδεύονται στο να αποφεύγουν τις… «κακοτοπιές» και να φαίνονται ειλικρινείς όταν υποδύονται κάποιο ρόλο οι πρώτοι κι όταν συνομιλούν ή βγάζουν λόγο οι δεύτεροι. Πάντα όμως, θα υπάρχει αυτό το «κάτι» που θα τους προδίδει σ’ ένα έμπειρο μάτι.
Αρχική σελίδα nikolaosanaximandros.gr
