ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ: Η τελειότερη πόλη της Αρχαιότητας.. Σὲ αὐτὸν τὸν λεπτομερέστατο χάρτη(κεντρική φωτο του άρθρου) διακρίνετε τὸν ἀριστουργηματικὸ σχεδιασμὸ τῆς τελειότερης πόλης τῆς ἀρχαιότητας ποὺ θὰ ἀποτελοῦσε τὸ πρότυπο κατασκευῆς ὅλων τῶν μετέπειτα μητροπόλεων τοῦ ἑλληνιστικοῦ καὶ ἑλληνορωμαϊκοῦ κόσμου.
Ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἀνέθεσε τὴν πολεοδομικὴ μελέτη της Ἀλεξάνδρειας στὸν ἀρχιτέκτονα Δεινοκράτη τῆς Ρόδου καὶ ἔλαβε ὁ ἴδιος ἐνεργὸ μέρος στὴ χάραξη τῶν ὁδῶν. Ὁ Δεινοκράτης ἐκπόνησε τὰ σχέδια σύμφωνα μὲ τὸ καθιερωμένο ἱπποδάμειο σύστημα (Ἱπποδάμειος Νέμησις). Ἡ πόλη ἦταν διατεταγμένη ὡς κάνναβος παράλληλων καὶ κάθετων ὁδῶν οἱ ὁποῖες σχημάτιζαν insulae (οἰκοδομικὰ τετράγωνα καὶ πλατεῖες) καὶ συνοδεύονταν ἀπὸ ὑπόγεια κανάλια. Στὴν ἑλληνιστικὴ Ἀλεξάνδρεια διακρίνονταν τρεῖς κύριες περιοχές:
Τὸ βρουχεῖον (ἀρχικὰ «πυρρούχιον» –ἡ λέξη ἐτυμολογεῖται ἀπὸ τὸ «πυρὸς» (σιτάρι) καὶ τὸ «ἔχειν»): τὸ βασιλικὸ διαμέρισμα ποὺ συνιστοῦσε τὸ μεγαλοπρεπέστερο τμῆμα τῆς πόλης. Τὰ βασιλικὰ ἐνδιαιτήματα διακρίνονταν ἀφ’ ἑνὸς στὰ Βασίλεια ἢ Ρήγια, δηλαδὴ τὸ συγκρότημα ποὺ περιλάμβανε τμῆμα τῶν ἀνακτόρων, τὴ Βιβλιοθήκη καὶ τὸ Μουσεῖο, καὶ ἀφ’ ἑτέρου τὸ παλάτι μὲ τὸν λιμένα του στὸ ἀκρωτήριο τῆς Λοχιάδος. Κατὰ τοὺς ρωμαϊκοὺς χρόνους τὸ Βρουχεῖο διευρύνθηκε μὲ τὴν προσθήκη διοικητικῆς ζώνης ἡ ὁποία ἀποτέλεσε τὴν τέταρτη περιοχή.
Ἡ ἑβραϊκὴ συνοικία: καταλάμβανε τὸ βορειοανατολικὸ τμῆμα τῆς πόλης.
Ἡ ρακώτις: οἰκισμὸς ποὺ κατοικοῦνταν ἀπὸ αὐτόχθονες ποὺ εἶχαν μεταναστεύσει ἀπὸ τὴν ἐνδοχώρα.
Οἱ δύο κεντρικὲς ὁδοὶ (ἡ Κανωπικὴ καὶ αὐτὴ τοῦ Σώματος), εἶχαν πλάτος 32 μέτρων καὶ ἦταν κοσμημένες μὲ κιονοστοιχίες. Οἱ ἀρχαιολόγοι πιστεύουν ὅτι οἱ ἐν λόγῳ ὁδοὶ διασταυρώνονταν στὸ κέντρο τῆς πόλης, κοντὰ στὸ μαυσωλεῖο (Σῶμα ἢ Σῆμα) τοῦ Ἀλεξάνδρου, στὸ σημεῖο ποὺ βρίσκεται σήμερα τὸ τζαμὶ τοῦ προφήτη Δανιὴλ (Ἀμποῦ Ντανιέλ). Σύμφωνα μὲ τοὺς ἐρευνητὲς ἡ χάραξη τῆς μεγάλης Κανωπικὴς ὁδοῦ (Μέσον Πεδίον) ἀποκλίνει ἐλάχιστα ἀπὸ ἐκείνη τῆς ὁδοῦ Ροζέτης-Φουὰντ (τῆς σημερινῆς λεωφόρου Χορέγια –Ἐλευθερίας).
Ἴχνη της ὀδόστρωσης καὶ τοῦ καναλιοῦ της ἔχουν ἀνακαλυφθεῖ στὴν περιοχὴ τῆς πύλης της Ροζέτης.Η ἐν λόγῳ λεωφόρος ξεκινοῦσε ἀπὸ τὴν ἀνατολικὴ Κανωπικὴ Πύλη («Πύλη τοῦ Ἥλιου») διερχόταν πρὸς Δυσμὰς ἀπὸ τὴν «Πύλη τῆς Σελήνης» καὶ κατέληγε στὴν ἀρχαία Κάνωπο, τὸ σημερινὸ Ἀμπουκίρ. Κατὰ τὴν ἵδρυσή της ἡ Ἀλεξάνδρεια περιοριζόταν σὲ μιὰ ἔκταση λίγο μεγαλύτερη ἀπὸ τὸ νησὶ τοῦ Φάρου, τὸ ὁποῖο συνδεόταν μὲ τὴν ξηρὰ μέσῳ τοῦ Ἑπτασταδίου, μιᾶς τεχνητῆς χωμάτινης λωρίδας. Ἡ σημερινὴ συνοικία Ρὰς ἐλ-Τὶν εἶναι κτισμένη σὲ ὅ,τι ἔχει ἀπομείνει ἀπὸ τὸ νησὶ τοῦ Φάρου, ἐνῷ ἡ περιοχὴ ἐπὶ τῆς ὁποίας ἦταν κτισμένος ὁ ἴδιος ὁ φάρος ἔχει καταποντιστεῖ.
Κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ πρώτου αἰῶνα π.Χ. ὁ Στράβων ἐπισκέφτηκε τὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ κατέγραψε μὲ λεπτομέρεια τὰ κύρια κτίριά της μὲ τὴ σειρὰ ποὺ θὰ τὰ ἀντίκριζε ἕνας ναυτικὸς ποὺ εἰσερχόταν γιὰ ἐλλιμενισμὸ στὸν Μέγα Λιμένα:
Τὰ ἀνάκτορα: Βρίσκονταν στὴ Λοχιάδα Ἄκρα (ἀκρωτήριο) στὴ βορειοανατολικὴ πλευρὰ τῆς πόλης. Μεγάλο μέρος της Λοχιάδος ἔχει καταποντιστεῖ μαζὶ μὲ τὰ παλάτια, τὸν ἰδιωτικὸ βασιλικὸ λιμένα καὶ τὴ νῆσο Ἀντίρροδο. Τοῦτο τὸ φαινόμενο εἶναι συνηθισμένο στὴν εὐρύτερη περιοχὴ καὶ ὀφείλεται σὲ διάφορες αἰτίες (διάβρωση τοῦ ἐδάφους, ἀνύψωση τῆς στάθμης τῆς θάλασσας, βραδυσεισμοὺς κλπ.).
Τὸ μεγάλο θέατρο: Ἡ θέση του δὲν ἔχει ἐντοπιστεῖ, ἀλλὰ εἰκάζεται ὅτι βρισκόταν στὸν Λόφο τοῦ Νοσοκομείου.Χρησιμοποιήθηκε ἀπὸ τὸν Καίσαρα ὡς φρούριο κατὰ τὴν πολιορκία του ἀπὸ τοὺς κατοίκους τῆς πόλης μετὰ τὴ μάχη των Φαρσάλων.
Τὸ Ποσείδιο: Ναὸς τοῦ Ποσειδῶνα, κοντὰ στὸ θέατρο.
Τὸ Τιμώνειο: Τὸ ἀνάκτορο-ἀναχωρητήριο τοῦ Μάρκου Ἀντωνίου.
Τὸ Ἐμπορεῖον: Κέντρο ἐμπορικῶν συναλλαγῶν. Εἰκάζεται ὅτι ἡ πόλη διέθετε δύο ἀγορὲς (ὅπως καὶ στὴν περίπτωση τοῦ Πειραιᾶ), ἐκ τῶν ὁποίων ἡ μία ἦταν καθαρὰ ἀστικὴ καὶ σχετικὰ προστατευμένη, ἐνῷ ἡ ἄλλη βρισκόταν στὸ λιμάνι καὶ προοριζόταν γιὰ τοὺς ναυτικοὺς καὶ τὶς ἐλευθέριες γυναῖκες.
Τὸ Καισάρειο: Ναὸς ποὺ κτίστηκε ἀπὸ τὴν Κλεοπάτρα πίσω ἀπὸ τὸ Ἐμπορεῖον πρὸς τιμὴν τοῦ Ἰούλιου Καίσαρα καὶ μετατράπηκε τὸν 4ο αἰῶνα σὲ πατριαρχικὴ ἐκκλησία. Στὴν πρόσοψή του ὑπῆρχαν δύο ὀβελίσκοι ποὺ ἔχουν μεταφερθεῖ σήμερα στὴ Νέα Ὑόρκη καὶ τὸ Λονδῖνο καὶ εἶναι γνωστοὶ ὡς «Βελόνες τῆς Κλεοπάτρας».
Οἱ Ἀποστάσεις: Ἀποθῆκες καὶ πιθανῶς μαγαζιά.
Τὰ νεώρια: Λιμενικὲς ἐγκαταστάσεις-ναύσταθμος δυτικά του Τιμώνειου, κατὰ μῆκος τῆς ἀκτογραμμῆς.
Τὸ Γυμνάσιο καὶ ἡ Παλαίστρα: Οἱ μελετητὲς τὰ τοποθετοῦν στὸ ἀνατολικὸ μέρος τῆς πόλης. Ἡ ἀκριβὴς θέση τους παραμένει ἄγνωστη.
Ὁ ναὸς τοῦ Κρόνου.
Τὰ μαυσωλεῖα τοῦ Ἀλεξάνδρου (Σῶμα ἢ Σῆμα) καὶ τῶν Πτολεμαίων: Ἡ ἀρχική τους τοποθεσία βρισκόταν στὸ κέντρο τῆς πόλης, κοντὰ στὴ διασταύρωση τῶν κυρίων ὁδῶν.
Ἐξάλλου, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ναοὺς τῆς πόλης εἶναι γνωστοὶ μόνο ἀπὸ νομίσματα ἢ ἀπὸ σύντομες ἀναφορὲς κλασικῶν συγγραφέων. Ἕνας ἀπὸ αὐτούς, τὸ Τυχαῖον, ἦταν ἀφιερωμένο στὴ θεὰ Τύχη καὶ βρισκόταν στὸ κέντρο τῆς πόλης. Ὡς κτίριο ἦταν δομημένο μὲ ἑλληνιστικὸ ἀρχιτεκτονικὸ ρυθμὸ καὶ ἦταν διακοσμημένο μὲ ἑλληνιστικὰ καὶ αἰγυπτιακὰ ἀγάλματα.
Σύμφωνα μὲ τὸν Φίλωνα τὸν Ἰουδαῖο ἡ πόλη ἦταν διαιρεμένη σὲ πέντε περιοχὲς (Κλίματα) ποὺ προσδιορίζονταν ἀπὸ τὰ πρῶτα πέντε γράμματα τῆς ἑλληνικῆς ἀλφαβήτου. Ἡ ἐν λόγῳ γεωγραφικὴ διαίρεση τεκμηριώνεται ἤδη ἀπὸ τὸ 3ο αἰῶνα π.Χ. καὶ χρησιμοποιοῦνταν μέχρι τὸν 4ο αἰῶνα μ.Χ. Στὴν περιοχὴ Α ὑπῆρχαν οἱ δύο κύριοι λιμένες, τὰ νεώρια, οἱ Ἀποστάσεις καὶ τὸ Ἐμπορεῖον. Ἡ περιοχὴ τῶν Βασιλείων χαρακτηριζόταν μὲ τὸ γράμμα Β καὶ ἀκριβῶς δίπλα της ὑπῆρχε ἡ ἑλληνικὴ συνοικία (ἡ Νεάπολη). Στὸ κέντρο τῆς πόλης βρίσκονταν ἡ Ἀγορά, τὸ Γυμνάσιο, τὸ κτίριο τῶν δικαστηρίων καὶ τὰ πάρκα.
Στὰ νοτιοδυτικὰ ὑπῆρχε ἡ αἰγυπτιακὴ περιοχὴ Γ (τῆς Ρακώτιδας) ὅπου δέσποζε ὁ μεγάλος ναός του Σάραπι. Ἀνατολικὰ τῶν Βασιλείων βρισκόταν ἡ περιοχὴ Δ στὴν ὁποία κατοικοῦσαν οἱ Ἑβραῖοι. Οἱ τελευταῖοι τελοῦσαν ὑπὸ καθεστὼς αὐτοδιοίκησης καὶ εἶχαν δικό τους δημοτικὸ συμβούλιο. Οἱ μέτοικοι (ξένοι διαφόρων ἐθνικοτήτων) ζοῦσαν στὴν περιοχὴ Ἔ, νοτίως τῆς ἑβραϊκῆς συνοικίας. Στὶς παραπάνω περιοχὲς προστέθηκαν ἀργότερα τὰ προάστια τῆς Ἐλευσίνας καὶ τῆς Νικόπολης ποὺ δημιουργήθηκαν σὲ μικρὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὶς ἀνατολικὲς παρυφές τις πόλης.
Στὸ συριακὸ Noticia (μετάφραση ἑλληνικοῦ πρωτοτύπου τοῦ 4ου αἰῶνα), σώζονται σημαντικὰ στατιστικὰ στοιχεῖα γιὰ τὴ χωρικὴ κατανομὴ τῶν κτιρίων καὶ τῶν ναῶν: Περιοχὴ Ἄ: 308 ναοί, 1655 αἴθρια, 5058 οἰκίες, 108 λουτρά, 237 ταβέρνες, 112 περίστυλες στοές. Περιοχὴ Β: 110 ναοί, 1002 αὐλές, 5990 οἰκίες, 145 λουτρά, 107 ταβέρνες. Περιοχὴ Γ: 855 ναοί, 955 αὐλές, 2140 οἰκίες, … λουτρά, 205 ταβέρνες, 78 περίστυλες στοές. Περιοχὴ Δ: 800 ναοί, 1120 αὐλές, 5515 οἰκίες, 118 λουτρά, 98 ταβέρνες, 112 περίστυλες στοές. Περιοχὴ Ἔ: 405 ναοί, 1420 αὐλές, 5593 οἰκίες, … λουτρά, 118 ταβέρνες, 56 περίστυλες στοές. Ὡστόσο, ὁ ἀριθμὸς τῶν 2478 ναῶν φαίνεται ὑπερβολικός.
το άρθρο το βρήκαμε ε δ ώ
